Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniainunum05deni

DOCTORIS ECSTATICI

DIONYSII GARTUSIANI OPERA OMMA

T. 5.

; INSTITUTE OF fc^EPIAEVAL STU0IE3

10 r:L'«3LEy FLACe TCROinTO 6, CArfAOA,

39f5

ENARRATIO

IN LIBRUM JOB

ARTICULUS LXVI

KLLCIDATIO CAlMJUI.l rUlC.KSLMl OCTAVI : RKSPO.NUK.NS AUTKM DOMLNUS JOB.

I». Joann. xir,

OUOM.^.M in ili.spiilalione [)iEeliabila do |irovi(1enlia Dei e( modo regiminis ac- liiiun liumanoriim, varia fiiil dissensio lam inler Job et ejus amicos, qiiani inler Eliu cl Job et ejus amicos prwlatos : ipseque Eiiii qutesfionein determinare usur[)avit, nec potuit : ideo Dominus eam determi- nat. Rcspondois autcm Domuius Job de iHrliinc, dirii. Circa hffic scribit (irego- rius : Utrum per se ipsum, an per angelum ei sit locutiis.ambisjilur.Potuerunt qiiippe per angelum cipmmotiones aeris rieri, et per euni verba sequentia [ironiintiari.Rur- susque potuit exterius angeius in liirbine aerem e.vculere, et lamen per semelipsum Dominus vim suse sententiae cordi Job sihe verbis insonare. Thomas quoqiic ait. quia ad lilleram inlelligi polesl, vocem rorma- tam fuisse miraculose in aere cuni qiiadam aeris turbatione, sicut in monte Sinai le- gitiir factum, vel sicut ad (Ihristum vox facla est, quando nonnulli di.xerunt toni- Iruum factiim esse, ut Joannes scribil.Ali- qui vero dicunt, qiiod vo.x ista processit divina virlule. seii aiigelico minislerio. quasi de nubis densitalc. .^lbertus vcro si; faciiiter expediens, per turbinem intelli- gil dispiitalionis liiiiiis conriicliiiii. Sicque de turbine, qiiasi de caiisa inaleiiali, non quasi de loco, Doininus (licilur respon- disse.

.V Qnis est iste involvens scntcnfias sermo- nibus imperilis^ (}\\\hyK verbis Dominus increpat ipsum Eliu, quod quamvis sen- tentias, id est sensus sublimes et veraces, locutus sit, lamen per verba indiscreta, pra^sumptuosa et frivola fecit hoc, aliqua ([uoque falsa invective contra Job dixit. Unde Dominiis quasi despective ac repro- bative sic sciscilalur, (.^uis est iste ? quasi dicat, \on decet eum sic loqui : quemad- modiim per Jeremiam Dominiis sciscila- tiir, (Juis est isle paslor qui resislat vultui y,.,-. xux,

B meo? Porro, secunduin Thomam, ideo di- ''" ciliir Eliu loculus sermonibus imperitis, qiioniam oiiinis inordinatio ex defectu ra- tionis procedere dicitur. Secundum Alber- liim vero, hoc diciiiir, qiiia conjiigatio inutilis est, dum piohationrs noii lenent, nec ad formam syllogisticam reducuntur. Accinffc sicut i'ir luinbos tuos, id est, viriliter prsepara te ad audienduin quee dicam.et ad responilendum, si vales.Unde per hunc modum lo(|uendi, Dominus quasi melaphorice admonel eum ad audienduin:

{] (]iiia qtii eorporaliler aliquid sunt acluri, iiimbos solent prtecingere, sicut et Chri- slus in Ccena linteo se prsecinxit. Specia- j„„„,t,^,u, liler veri) expriinil liiiiibos. qiiia suiil loca '■ lieleclalioniim cariialiiim, ad inniieiniiim (juod sensualitas necessario sit refreiianda voleiili iliuiiiinalionem sorliii (livinain et

T. 5.

KINAHRATIU l.N CAl>. XXXVIll JOB.

AUT. LXVl

Lnc. Ml.iio

h. XXVIII, '.1

Joh\i.

Ibid. XIII, 3. Ihid. ii.

Ihld.l.ll

M, 10.

Ihid.w.n.'

Jhid.«-i.

revelalioiifiii fO'lcslciii. Ideo Ephesios hoi- laliir Aposlohis : Stalc succincti hiinbos veslros in verilale. El Christus in Evan.ijc- lio ait : Siiil hiinlji veslri jnteeincli. Isaias quoquc inducil : (Jiiciii (loccbil Dominus scicnliain ? ablaclalos a laclc, avulsos ab nbere.

1 nterrogabo te, el respondc inilii . S. Tlio- mas, et Alberliis, ac alii eos sequenles. allirmanl bealum Job de providenlia Dei vere sensissc, lamen in modo loquendi c.\- cessisse, ita qiiod e.x inordinato suo niodo loquendi adsislentes fuerant scandalizali, quia seciindum superriciem quoruindam verborum suorum vidcbalur eis dc se ipso nimis alte sentire. atque divinee e.xcellen- lia' ac jnsiiliic deroyare. Unde infra Job confilelur : Insipienter locutus sum, et qnee nllra modum excederent scientiain meain. Ilinc, secunduiii dociores hos, Do- ininiis in liac partc rcdarguil Job dc inor- dinalionc liac ipsa : ot primo, quia Jid) supra dixit : Dispulare ciiin Deo cupio. VA rursus : Voca ine. el cgo respondcbo libi ; aul certe loquar, et lu rcsponde mihi.tjui- biis verbis dedit Deo qiiasi oplionem duo- rum, ut scilicel lenercl parlcm vcl oppo- ncntis,vel respondentis : qna) verba prima facie videbantur male sonare, (|uamvis Job non malc inlendcret. Ouia lanien alios scandalizavit et perturbavit, Dominus eiiin pie nunc increpat, parlemque elegit oppo- nenlis, multa per inodiim inlerrogationis ac argumenlationis proponens Job, ad os- tendendam incomparabilem eminentiam sapientise. suie, pid[)lcr quam Job debiiit modcratius loqui, nec eatenus conqueii, quainvis in verbis suis morlalitcr non cx- cessit. Porro Gregorins omnino nititur ap- probarc, beatiiiii Joli iioii exccssisse in ver bis, pi^Tserlim (|iiuiii supra sci-iptuin sil : In omnibiis his iioii peccavil Job labiis siiis, nec slulliiiii i|iii(i conlra Deiiin lociilusesl. I']t infra Domiiiiis ail ad Eliphaz : Non cstis rccliim lociilicoram iiic.siciil servus meus Job. Doininiis (|ii(Mpic iiisullando Salana- dixil. poslqiiain J(d) iii rcbiis cl sobolcriiil plagalus, qiioii adliuc innocentiam retine-

A rcl. Yull ergo (^lregoriiis, qiiod Dcus non increpal sanclum Job propter excessuin in vcibis. scd ne dc perfectionis alque viclo- rui' sua- magniludine inauiUn- gloriarelur ct siiperbiret. Veruni, qiiid inlcr li;cc ma- gis lcnendum sit, et qiiomodo iiiielaclic posiliones valeant concordare, quanlum Doininus dederil, infra dicetur.

Ilaque Dominus excellenliam snam ma- nircslare orditur ex produclione, disposi- lione et proprietalibus lerrae, qua3 est in- fimiim elementorum, et magis hominibus

B cogniliim. Uhi crm quaiiiio poiicljam fun- (IdiHciiia icnw, id est, elcmentuin tcri-Ee cl singulas ejus partes prodiixi et sitnavi in debito loco in medio nniversi ? quasi dical : Tiinc nondum eras : (|uo conslal, quod duralione et causalitate praecedo te, ncc luo consilio egui in creatione dis- [losilioncqiie muudi. Ilinc in Isaire libro habclur : Ego sum Dominus faeicns oin- /s xi.u,:.. nia, exlendens coelos solus, stabiliens ler- ram, el nullus mecum. Dc qiio Proverbio- riini liberasserit : Appendcbal fiindamenla />;■«•. vm,

C h^rra?. Porro quod ait, Fundamenta lcrrse, ""' inlransilive legenduin est, iit sit scnsus : Ponebam lerram pro aliorum fiindamcnto elemenlorum. Elementa nanKjiic (|iia^ pro- prio noii lcriiiinantur lerniino, ut acr et aqiia, luudanlur ct terminantiir ad eam. Iiiilirii iiiilii. non quasi ignoranti, sed, In- dica inihi, id est, ostende te scire, si vales, .v/ liabcs intcUigentiam ejus quod quwro. (^nis posnit mensuras ejus, si nosti ? id csl, qiiis dedit ct determinavit ci certas has suas dimensiones quas habet ? quce

D non sunt ei deterininatae ex neccssitate, vel ex sua natiira, quoniam major quanti- las non repugnaret ; sed ex ordinatione sapicnlia' ac providentise Dei, qua' oinnia ,?n/,. xi.ji. in iiiimero, mensura et pondcn^ fecil. Po- lesl cl ila exponi : tjnis posuil nicnsiiras, id est pidporlioncs ejiis ad alia clemenla iii grossiludinc scii densitatc el siiblilila- lc, scciindiim qiiod cx iino [nigillo lcrra? liiml (Icccm pugilii aquse ; ex iiiio i|iioqiie [iiigillo aiiiite, decem aeris: ila qiiod locus aqiiiP, (icciiplus csl ad locuin tcrrte. Vcl

liNARUATlO m CAl". XXXVlll Jlil;

AHI'. I.XVl

i/ulx tcfciiiUl .siijicr cinii lliicain. id csl. cerliiin ei sitiini in nnivcrsis partil)iis as- signavit, ejusi]iic pai'lcs dislinxit '. jiixla

.U(. \Mi, illiid Acluuin : Dcriniens lerminos habila- lidiiis coruin. Dicil aiiUMii .Vlberliis, (|U(mI lcna csl inininiuin corporum siniplicium. pi;eler lunam alque .Mercuriuni.

Siijicr i/no /iiiscs ll/liis sii/li/iifir suiif ? Ha- sis (iicilnr rundanienliim.liases crgo leii;v. sniil riindamenla ipsius : (pue aiii^iiando noiiiinauliir inlcridrcs parlcs lcira-. (pii- biis aiia^ vidciilur iniiili. Yel basis lerr;p. csl cciilruiii iniiiiili : sicipic, Uases lerr;p, possciit dici pailes ceiilio viciiiiorcs. Quibiis verbis Domiiiiis insinuarc videliir. qiiod niliil sil sub lcrra eam sustentans. (pimii lamcii sit corpus gravissimiim : sed ilivina virlnle iii;iiiet iii medio iixa. Sapieiilia iii- creata id ordinanlc. ut omnes partes terr» naturaliter inclincnliir ad centrum. Hinc

ft. C111.3. ait Psalmista : Oiii fiindasti lcrram siiper slabililaleni suam: non inclinabilnr in s;e- culum sseculi. Aut quls demisif /apldcin angularem ejtis ? id est, quis de alta po- testate dcorsum misit id lerr;e. quod in ea se habet per niodum lapidis angularis ? quod est centrum terrjB, secundum Tho- mam, vel pars centro propinquior, cui alia; parles annecUintur el airgrcyantur, atque ibidem slabiliunlur, quemadmodum ad l;i- ]Mdcni angulareni alii lapides cougregan- liir, el per eum sibi coh;erent atquc fir- mantur, ipseque lapis angnlaris ad se et ad parieles EPdificiiim firmat ac tenel.

PraHcrea. circa hfec qiueri polest, quod qiipestiones isl» non videntur fuisse diffi- ciles. Quis cnim ignoral. qiiod Deus posuil lerra^ mensiiras. ciijiie siliiiii (^l dislincli- onem contribuil, el cenlrum in ipsa con- stituil ? Kl respondendum, (juod Domiiiiis non intendebat hoc soliim inqiiirerc, qiiis ha?c fecit, sed originaicm liorum ralionem. et cur per divinam providenliam isla sic instituta consislanl, qiialilerqiie pcracta : quoriim ulique scicnlia. iiilrliectiim c.xce- dil hiimanuin.

Quutn nie laudarcnl usfra mahilina, ct J a/jilarenl omnes /i/ll l)cl : id cst. (]u;iii(io

A lcriam ila ciiiisliliii. Imic iiic ;i>lr;i iiialii- liua laudaliaiil, miliiiiiie jubilabanl omncs lilii Dci, Kx (]uo loco qiiidam argiiere siiiil (•(iiiati. quod si)iritiialescreatur;e. videliccl ;iugcli, ante niundum sensibilem sint crea- la\ Sed hoc ex liis verbis non sequitiir. Quanivis enim simiil lcinpore crcala sinl. cirltim el angcli ac terra, nihilo iiiiiius disliiictio clcmcnlonini secuta esl, sectiii- iliiMi un;iin lillcr;p Genesis expositioncm. Porro. si qiiis dical. sicul et Thoiuas ilicil, per astra iiiatiiliii;i iiitclligi steilas coeli

B corporeas, qiia? quarlo dic factje leguntur: iindc astra iiialiiliii;i \ocanlur, quasi dc novo liinc facla, protil apud nos aslia ma- liiliiia dicmiltir, qiia- iii princijiio diei aj)- jiarent : iiiliilo miiiiis aslra ista diciinltir liinc Deuiii iatidasse, quia circa lioc lciii- pus Deum laudare coeperunt : vel quia si- nuil cum cfelostellalo substantialiter facla siinl. quamvis dicaiitur qtiarta die prodii- cta. videlicet quoad dislinctioneni sive or- natum, ut qiiidani expontint, Deiiique, si per astra intelligantur hsec sidera, tunc

C verbiim hoc duplicitcr accipi potest, Primo, ciiiod astra isla laudaiil Deum occasionali- ter et materiaiiter, quoniam suo decore,

■ molu, inriiixii ac celeris ad ea speclantibtis pra^bent omni menli creatte occasionem materiamque laudandi proprium Creato- rem : jiixta queiu modum eliam iiuini- /Jn/i. iii,.i!i- iiiala mixta el irtatioiialia Deiini laudai^e, ^*' stiperexaltare et bcnedicere asseruntur. Secundo, quod laiidaiil Deuin formaliler, cognitive et proprie. secundiim opinionem dicentium corpora ccelestia auimata. Unde

D liabbi Moyses in libro Ducis neulronini affitmat, qtiod noii suiit iiiaiiiuial;i, iil iii- sipienles pntant, sed vivtint alqiie intelli- giint, el (Jrealori suo sublimem laiidein decanlaiil. Dc (iiia rc pliira dici liic pos- senl, qua' polins Iransilienda censentur, ])ra»sertiin quuin opinio illa displiceat miil- lis : qua? lamen. seciindum Thomam in Summa contra geiililes, fidci non repu- gnal. Aliijui vero pcr astra maliilina iii- teiligiint angelos sanctos ac splendidos, eos pra'serlim (jiii i\c inleridrilnis clioris

BQ

4

ENARRATIO l.\ CAP. XXXVlll JUli

ARl. LXVI

sunl. i'l quoium csl corpoia movere ccplc- stia. Per filios auteni Dei, intelligunt an- gelos orilinum siiperioruin. quoriim est adsislere Deo : ciui et exccllcnlius lau- dant Deiim : ideirco ci jubilasse dicunlur. Quod aiilcni angcli appcllentur iilii Dci.in

Jobufi. exordio libri liiijus scriptuin esl : Quum venissent lilii Dei nl adsislerenl coram Domino. etc.

(^onsei|iicnlcr Dciis ciiiinciiliam sapicii- tia? atquc polciilia' su;c ostendil in dis- posilionc inaris, pra?serliin Oceani. Qni-s i-oiichi.-iil usfiis. id est cerlis terminis seu littoribus, mnrc, i/iiando crumpebat, id esl abundanler el lortiterexsurgebat, -/«rt- si ilc riilra procerlciis, id cst sicut letus qui dc iilcid iiiatris lemporc suo quasi im- lictuose criimpil, ila quod retineri non va- lct ? Yel, Qiiasi dc vulva procedens, id est ex secrclo providcntia; seii dispositionis divinfc, aut cerlc dc loco in quo primiiin • luit crealiim cl situiii, quando, secundiiin quosdam Saiictoruin, totam tcrram opcruil. el alte in acre erigcbaUir, deinde Deo ju- bente ad uniim locuin redactum est, prout

Ge/i.i.o. in Genesi habcliir : Dixil Dcus. Congregen- tur aqua» qua- siib cado sunt, in locuiii ununi, el appareat arida. Et in Psalmo : /"s.xxxn.T. Congrcgans sicut in utre aquas inaris, poneiis iii Ihcsaiiris abyssos. Iii Prover- Prov.rm, |)iis (pioque : Certa legc et gyro vallahal abvssos. Qiiiiin jjoiicrcin nnbcin rcstimcn- tuincjiis. id est, iiubibus illiid circumda- rcm. siciit honio circumdalur vestimento. Nubcs ciiim cx va[)oribiis de niari elevalis inaximc gcncranlur. Ideo circa inare ina- gis abundanl : circa qiiod eliam nubilosus aer remansit, duin aqua> congregabanlur ad locuiii iiiiiim. El caliginc illucl quasi pannis infantiw obvolverem, id est, ope- rireni seu tegerein. Quum enim nubes ibi abundenl. nebulosusque aer et quidain va- pores noiidum elevali iii altuin, constat quod Irequcnter sil ibi caligo : ct videtur ci alludere, quod scriplum est in Genesi, Cen. 1, 2. Tenebra? eraiit super laciem abyssi.

Circuiiuledl illiul lcrminls inels, itl csl littoribus, ripis scu finibus a sapienlia

A iiKM pra^ordinatis, videlicet quousque ef- riiial cl relluat ; et posul vectem, id est obslaciila procedcndi, ct ostia, id cst clau- suras vcl etiaiii aperluras. per quas dc Oceano cgrcdiuiilur pailictilaria iiiai'ia el fliiiiiiua. Et di.i:i, id est, pitcceplo meo in- sliliii : Ustjuc liuc vcnlcs, id csl, usque ad lcriiiinos istos a mc prtpstilutos cxtrema liNi |icrlingcnl. et ex liis locis le per maria cl rimiiiiia |)i;cfala diffundes, c< «0/^ ^ro- ccilcs ainj/liiis, ne lciram operias : et hic, scilicct ad ripas has, confrliu/cs tumen-

B tes /liiciiis iiius. id est undas cum iinpclu abundanli fliientes, et ex fundo fortiler cxsurgeiiles : qua? ad littora rejiciunliir.

Circa pra^dicta de dispositionc maris, asserit Thoinas : Yideturnaturalisordo elc- inenlorum rc(|uirere, ut aqua ex omni par- lc circiimdarel terram, sicut aer ex omni parlc circiimdal aquam : scd divina dispo" silione factuni est, ad generationem homi- iiuin et animalium ac plantarum, ul aliqua pars lerra» discooperta rcmanerct ab aquis, Dco siia virlule aquas maris sub ccrtis li-

C inilibus rctinente. Sed contra id qui.s po- lcst objiccrc. qiiia secundum hoc disposilio isla miiiidi cl clcmentorum, non est na- liiralis. scd miraculosa el supernaturalis, quuiii laincn Auguslinus supcr Gencsim dical.qiiod in prima rcrum inslilutioiie ac onliiialidiic non i[u;criliir, (juid Dciis [lo- tuil, sed (piid rcriiin convcniebal iiatu- ris. Et rcspondcnduin, quod terra el aqua duplicilcr allcndiiulur. Primo, secundum pro|)rias naliiras ([uibus comparanliir ad inviccin : el sic naluraliler compclerel ter-

D ra', lanqiiam graviori, esse omnino sub aqua. Sccundo, per comparationeni ad or- dinem universi. el qiioad fincm su;p cre- ationis : sicque convenit eis naturaliter disposilio isla quam habent, quia ad hoc lacla siiiil. iil liomini et celeris animatis dcserviant : (|uod esse non valet, nisi pars terrae sil sicca. Unde, secundum philoso- phos, in generatione mixtorum, ignis na- tiiralilcr dcsccndil, non per rcspectum ad pro[iriam naliiram sccundum se, sed per coinparationcm ejus ad ordinem universi,

ENAnRATIO IN CAP. XXXVlll JOIl.

ART. l.XVI

qui cxigil quamlibel iialuram peragerc id A propter quod facla est. Hinc ferlur in Psal- Ps. ciii.o. mo : Terminum posuisti quem non trans- gredientur, scilicel aqiia» : nequc convcr- lentur operire terram. Et in Jeremiff libro jer.\.ii. Dominus contestatur : Posui arenam lcr- minuni mari. pra-ceptum sempilciniini ([uod non pr.Tteribit : intumescent lluctiis ejiis. et non transibunl iilud.

Xumfjuid post orliim /iium. id esl posl- quam nalns es. qui anle nativilatcin tiiam nil facere potuisti. prtrccpisti dilnculo, ut lempore suo exsurgeref. ct noclem diei con- B linuaret.vel ut aliquid ageret ad tuam jus- sionem, cl oslcndi.^ili iiurorcc Jocum suum. iibi primo lux solis incipil apparere? hoc est. ista in tiia polcslate non suul. ncc or- dinare poluisli lcni[)nruni variclalcs, cur- suni ct ordinem. et iibi aiirora inchoarc- tur. Pra>lerea. secundiini Tjiomam. claiilas diliiculi sive aurorie. divcrsiricaliir secun- dum diversas parles elevationis signorum qua? sol perambulat. Dum enim fuerit in signo vclocis ascensiiinis. in quo cilo ori- tur. parum durat aurora ; quando autem C sol est in signo larda? ascensionis. diutius dural : estque delerminata mensura loci. ex quo ibi exsistente sole. incipit claritas diluculi.

.''sec omnia Dcus commemorat ad decla- randam excellentiam suam in onini perfe- clione. sapienlia et virtute : ita ut si Job respondisset ad quspstiones pr»tactas.Tii, o Domiuc. marc ostiis conclusisti : Domi- nus niox intulisset : Krgo tanta cst cini- nenlia mea. quod nieciini dis[)ulaic aiit contendere nequis. D

Numquid leimisti concutiens e.rtrema terrce? Hoc quidam cx[)onunt de terra;mo- tu. lanquam dical : .Niiniquid exlrcma lerr» potcs lua virlule scu manihiis ap- prehendere et lenere atqiie conciilcre. ut terrfp molus causetur ? in quo non tota lerra movetur, scd ali(|iKc cjus cxtremita- les, exterioresvepartcs. .\lii ita cx|)oniint : Numquid lenuisti conciitiens exlrema ler- T9, id esl homines ab cxlrcmo seu fine tcrrae iisquc ad cxlreiniim. concutiendo

eos per imiluain iiii[)iigiialiiiiirin .' lliiic dc

Dco in Psalmo cantatur : IJui respicil ler- p«.cui,3i.

ram. cl facit cam tremere. Et riirsus : In Ps.x.a\,i.

inanu ejiis sunl omnes fines tcriie. Ilem-

quc Ecclesiaslicus : Ecce ccelum et coeli eccu.xii,

cndorum. abyssusel universa terra. ef om-

nia qu;e in eis sunt. in conspeclu Dei com-

movcbiintur. montes simul et colles. cl

fundamenta terrte : ef <[iium conspexerit

ca Deus. trcmore concuticnlur. El e.rcus-

sisli iinpios e.r ea ? \d est. peccalorcs ini-

pcenilentes per terrae motum vel alias pla-

gas auferre a terra et vita prsesenti, non

tupe sed mesp esl potestatis.

Rcstiluetur ut hitum signacuhtin : id est, impiis de terra ablatis, signaculiiin, id cst hoino ad Dci imaginem facliis. rcpara- biliir. ila quod loco intcrlcctoriim iinpio- riiin alii Deo disponcnte succedent. siciit lutiim. id est copiose. qiicmadmodum lu- liim abundat. vel. sicut liitum divisum faciliter reinlcgratiir. Hinc superius Eliu dixit dc Deo : Conteret miiltos et innume- ]ob^%T.ii, rabiles.et starc facict alios pro cis. Et sia- -*• hil sicul vestimentum, id est, ad tempus subsislet, et continiio afque paulatim con- sumetur. ul vestes paulatim a finea. 1'nde supra Jnbdixil : Oiii quasi putredo consu- ibid.wn, mendus sum. et quasi vcslimenlum quod -*'■ comedilur a linea. Auferetur ab impiis lu.r.sua,\dcf.\ vita.prospcritas, gloria lcm- poralis. pcr inortem in terra mofu, aut in alia Dei plaga; et brachium excelsum con- friiiqelvr, id cst. tyrannica virtus seii ro- biir violentorum cl superboriim, vel iniqiia dominalio, divinitus destrueturatque dam- nabitiir. qnemadmodiini in Eeclesiaslico Sapienlia ait : Superborum el sublimium ivc/i.ssiv, colla propria virtute calcavi. Et in eodcm "• volumine lcgitiir : Sedcs duciiin supcrbo- md.\.\-. riim dcslruxil Dcus. Zacliarias qu(i([iic de iinpio pastore asserit : Brachium ejns ari- Zach. m. dilate siccabitur. Sed ct Fsaias fert : Con- '), j,v,3. Iiivil Dominiis baciiluin impiorum. virgam dominanliuin. Ilinc prinio .Machaba>oriiin habelur : k verbis pcccaloris nc liinucri- i.i/„cA.ii. tis. quia gloria ejus stercus et vermis :«-■*'• lindic cxtollitur. cl cras non iM\iiiiliir.([iiia

6

KNARRATIO IN CAP. XXXVlll JOR. — ART. I.XVI

conversiis cst in torram siiani. ot cojjilntio cjiis pcriil.

Nuinquid iugrc.ssKn cs profimdiim iiia- ris Oceani, arl videndum varias pisciiini spccies el cctera quif latent ibidcni ? c/ iii norissimis, id est extreniis seu rcmolis- slmis et nitiinis ac profundissiniis locis. abjissi, id cst inaris jam dieti, deambidn- sV/.videliccl siipcr fundnni ipsiiis.ubi niil- lus liominiini iini|uani dcvenit, ncc quomodo tcira ilia dispi^ita sit, conspexit ? Xnm- quid. ajjcr/n- siiii/ /ilii pur/ir morlis. id est portai inrerni ? Ycl, Porta? mortis dicuntur catisap coiriiptionis niixtorum, polissimc hominis. pcr qiias esl ad mortcm ingres- sus : quas sigiliatim, distinctc, perlectc ct plenehonio noii noscit : quia nonniinqnam caiisa corriiptionis cx supcrnorum influxii proccdit. intcrdnm cst ex causa intcrioii valdc occnlta, aliquando ex causa super- natiirali, diim liomincs pro suis peccatis divinilus occiduntur. Et ostia /cucbrosa vidisti ? Ostia tcncbrosa idem dicuntiir, quod porta? morlis. Vel ostia ista. sunt va- rii modi qiiibiis homines vadunt cf cor- rniint in infcrnum. Pluribus autem modis homines dccipiunliir ac pcreunl.tiuam ali- quis valeat determinarc.

Numquid considcrasti latiiudiiiem /cr- rct' ."'id est, latitudinem terrse certitudinali- ter non agnoscis. Accipitur autem latitudo terra^, a partc australi seu meridiana, in aqiiilonem seu septcntrionem : qua; latitu- do (ut dicitiir) tola pertransiri non potest, quoniam torrida zona intermedia, impcr- transibilis esl, proplciexcessum caloris.ut dicunl. Circa hoc asserit Thomas : Longi- tudo tcrrte, seciindiim astrologos, sumitiir seeundiim processiim ab oriente in occi- dentem: laliludoautem,ameridie in aqiii- lonem : qiiia in qualibel rc major dimcnsio dicitiir longiliido, ct ininor dimensio, lati- ludo. Est aulem experimenlo probatum, quod dimensio lerree, a nobis habitalise. major est ab oriente in occidcntem, quam a meridic in aquiloiicin. Ideo latiludo ter- rae, a meridie ad aquilonem atlenditur.

Indica mihi, si nosti omnia, ita ut cum

A Deo valeas disputare, in ciua via linbitet lu..v. Lux corporum cadesliuin in eis dici- tur habilare.secundum quod manet in eis, hoc est in luminaribus coeli. Itaque, quse- rere in qua via habilet lux, est investigare pcr quK' itincra scu quibus modis atque proccssibiis luminaria moveantur : quod hominibus est incertum,ut patet ex diver- sitale opinioniim corum, circa hoc ipsum qnibiisdam affirmantibus, ea inoveri per cpicYclos atque excentricos, aliis per di- versanim niotum spha^rarum. Porro, se-

B cundiim Albcitum, habitalio lucis, esl rc- latio, id cst iterata motio seu reditio, solis ad teriain, videlicct nostri horizontis.Yias aulcm asccnsionuin dcsceusionumquc so- lis, ex[)licarc dctcrminate quis poterit? Et /i-iicbrarniii qnis locns svV. Ouemadmodum liix tcrrie habilabilis ex luminarinm molii causalur, prout in hemisphserio superiori movcnlur: sic lcnebrse sunt ex recessii eo- riim. [irout in inferiori moventurhemisphse- rio : quod eamdem habet difficultalcm, quantum ad vias ct modos moliiuin liiini-

C nariuni cceli.Non aulcm perfecte mensurari potest locus alicujus corporis, nisi via per quam ainbulal cognoscatur. Quoniam ergo via inolus liiininarium certiludinaliter a nobis cognosci non polesl, nec viam lenc- brarum cognosccie possumus, pula ex- ordium loci in quo ex solis luminarium- que recessii, caligo noclis incipil. U/ducas unumquodque, id esl lam liiccm quam le- neliras, ad /erminos suos, id est usque ad ea ad qua" valcnt perlingere, deducendo lucem et caligincm iisqiie ad exlrema ad

D qua^ allingere qneunt. Quasi dical : Hoe nequaquam tuse esl poteslatis, sed Dei, qui (ut iii (lcnesi habelur) divisit lueem a Gen. lenebris.ii'/ in/elligas semitasdomns cjus, videliecl lucis : ciijiis domus esl luminarc coeleslcqiiod csl vclut vas lumiuis, utpote sol, qui per varia incedit itinera, secun- dum qiiod motus habet diversos : quas se- mitas dislincle et certe honio in hoc sae- culo non agnoscit, ut dictum est.

Sciebas /unc, id est in exordio quando cgo isla ita disposui, cjiiod nasciturus es-

ENARRAIIO IN CAP. XXXVllI JOB. — ART. I.XVI

ses ? et }iumerumdieriiin liionnn /lovenis, iil osl, quaimliu iu vila subsisleres? Ncm uli(|ue. ([uoiiiam uoodiiin eias : scirc aii- toni pia'sii|)poiiil ossc. Sed ogo isla pra"- scivi : idoo ine;r scienlia^ coniparari non vales. Xinnijuid inprcsxiis es, per conside- rationoin acutain et claram, f/ienniiros ni- i'is, id ost virlulem poriiuani.ot iiialoriain ox (pia goneralur? Diviiia eiiiin potoslah' omnos liujusmodi imiirossiones prinoipa- lilcr fiiinl. ot ex vaporilius seu exiialalio- nibus inalorialiler producuntur. An/ tlie- sanros grandinis adspe-risti, puta virluiein ofrectivani el materiam grandinis ? Haec autem perloclo ac parlicularilor scire, ost super hominem, maximc dum supernaUi- ralilor prodiieunlur iii iiltionem iiii(]iiila- tis pravorum. secundum ipiod siihditur : i/iue prwparavi in tempits Iiostls, id ost pro lcmpiiro qiio liostes el advorsarios de- crovi affligoic : sicul in Exodo iegilur, quod /xod.is, grando horribilis cecidil in lorra .Egypli. Fn diein piif/nie et belli, id osl prseliorum. sive inleslinorum. sive (Wlrinsecus indu- cloriim.

hisiipor dic. Per quam riam spargilnr, id est diffiinditur, lux luminarium ccli. prtecipue solis per terram? per qiiam oliam viam dividitnr a-stns sn/jer tcrnnn. iti osl calorqui in terra consequitur diffusionom lucis solaris l tanquam dical : Modum cau- salilalis el diffusionis islorum perfocle nou capis, qiiomodo scilicet lux, vel in inslan- ti, vel in lemporo imporcoplibili. per to- luin homisplia'iium diffundalur, ct iu di- versis terris divorsus calor diversimode generotur. Doiiiqiie, nolaiiler a-^sorit lucom spargi, caloremque dividi. (jiioniam sor(>- iiilatc aeris exsistonte, liix solis ad oiniios leqiialitor iiiilifforonlor(|uo venil. ita qiiod sonsibililor clarilalis iiilousio non divoisi- ficatur, sicul diversificatur caloris intensio seu augmentuin. Pra>torea ha^c duo con- jiingit, socimdiim .\lberliim. qiioniam «s- tus soqiiitiir liicem, el modiis fpstus mo- dum lucis. Ibi enim lux spargitiir ad angulum reclum. ibi reflecliliir angulus in se ipsum. ot fit intonsior calor. l'bi voro

A ad aiigulum aciiliiiii. lil iniiior ic^liiN: ubi aiitoin ad aiigiiliim liiiiotom soii oxpan- suiii, a'sliis fit miiiiinus : sici|uo sompcr secundum niodiiiii augiili ad qiiom roflo- cliliir liix. fit oliain modus caloris. l'iide Ecclosiaslicus dicil : In moridiano sol oxu- Ecch.wm, rit lorram, et in consjioclu ardoris ejiis ^- i|uis potorit suslinere?

(^iiis dcdil vchemenlissinw imbri, id est jiluviae, quse eiim maxima vehemontia ca- dit, eiirsiim, id osl tam impetuosiim ac celerem motuin ? et viam sonanlis toni-

B trin ? id est, quis'dedit tonitruo sonoro suum processiim, ila quod sonat, non qua- si les in uno perinanens loco, sed (juasi procedens de loco ad ]ocum?quis, inqiiam, hiec dedit, nisi ego qui cuucta disposui, sic(]ue instilui, ul pliivia validis vonlis impulsa et agilala. vel ox nube a^juosissi- ma docideiis. oiini lauta vohoinenlia cadat, atqiie toiiilriium laliter sonel '. Ut ptneret super terram absque homine, id est absque hominis cooperatione sive industria; vel, Supor torrain absque homino. id est-quae

G ab hominibus non habitatur, videlicet in dcserto, nhi nuUiis mortaliuni commoratur hominiim, quamvis habitent ibi bruta, ut imbor jirsefatus im/ilerel inviam et desola- tdiii. id est torram inciiltam, non deambu- lalain noc habitalam, el produceret terra hiijusmodi sic irrigata, Iicrbas vircntes. Itaque sapienler Dcus insliliiit, ut niibes j>er ventos impellantur ad lalia loca. quse aliler irrigari et fecuudari non possiint : quum oiiim sint sicca, vaporos pluvialos ex eis non elevantur, sed aliundeaddiicun-

D tur. Spirilualiter. vehementissimus imiier, est officacissima ol ardontissinia evaiigoli- cff legis doctrina : cui per Apostolos Deus contiilil cursiim. qiiorum prfedicatio fuil souaus lonilruiim. Nam el in l']vaiig('lio Chrislus Petriim, Jacobum ol Joannem, Fi- .varc.m. lios appollal tonilrui. Ila^jue por .\poslo- ""' ''" los Dous huiic imbrcm diffudit iu doscrlo et invia desolalaque via, id osl por gen- tililalein olini a Deo reliclaiii, uiillaqiio San(;ti Sjiiriliis consolatione rofeclam. iii qua iiiillus mortalium. id osl Ijiiininuin

ENARRATIO l.\ CAP. XXXVIII JOB.

ART I.XVI.

vere rationaliler vivenlinm. morabatur. ul A strintruntur.ut instar saxi durae reddantur:

gentiies conversi producerent lierbas \\- rentes, id est opera virluosa.

Quh est pluvia> jmter? vel quis genuil stillas roris ? De ciiju,i utero egressa est glacies ? et gelu de ccelo quis genuit ? Hfec omnia loqnitur Heus ad insinnandum.quod ipse liorum prima el principalis est causa. et quod lii ejus efreclus perlecle investi- gari non valent. quoad omnes causas eo- runi.sicul lucidius dictum est.Porro variis modis dicilur Deiis aiicujiis pater et .geni-

(|uod quidam de crystallo exponunt. Nam et Pliilosophus ait : Ex aqua generatur crystallus, remoto totaliter calido. Cui il- Ind Ecclesiastici consonat : Frigidus ven- Eccii.tni tus Aquilo flavit. et gelavit crystallus ab '" aqua. Circa lisec scribit Lyra : IJmnia ista liic posita sunt ad ostendendum,quod non suut ad pleinim naturali ratione investiga- bilia ha>c operaDei.Licet enim philosophi de causis islorum aliqua dixerunt in ge- uerali, hoc lainen fuit obscure et imper-

lor. Pliivia' veio et rori^ pater seu genilor B fecle. Nec unquaiu fuit diclum ab aliquo

vocatur, secundum latam patris acceptio-

nem.proiit omne principium productivum

dicitur pater cjus ciuod causat.Per uterum

vero de quo egreditur glacies, inlelligi pn-

test, vel causa glaciei materialis. vel lo-

cus quo generatur. vei virtus divina quae

perfecte in speciali et declaratum.quomo- do res tam mollis et fluida possit in tan- tum solidari : et si aliquis esset qui non vidisset. nullo modo crederet dicenti.sicut de motu feiri a magnete. Et quoniam cau- sa talium determinata ignoratur, dicitur

esl prima vis producliva. Gelu quoque de quod habent hoc a tota specie, id est a

ccelo. id est ccelesti virlute. producitur. propri<-tate speciem consequenfe: sed quae

Dicit enim Aibertus. quod lumen Saliirni, sil illa proprietas determinata. nullus di-

causa sil gelicidii. Sunt lamen el alise cau- cit. Ft super/icies abgssi constringitur.

sae ipsius. Praeterea, secundum Thomam. in frigidissimis enim terris. sicut in par-

eausa glaciei est frigus. quae est qualitas C tibus aquilonaril)us. interdum superficies

feminina. Feminae enim communiter sunt Oceani congelatur, potissime circa ripas :

frigidiores viris. Pluviarum autem et roris causa, calor est, resolvens nec permittens congelari vaporcin. Calor aulem est quali- tas masculina. Ideoque signanter circa ge- nerationem glaciei, utitur nomine uteri spectantis ad matrem: circa generationem vero roris et pluvicC, utitur nomine patris. Ex frigore demum duplex glacies genera- lur. Una in aere : quod peitinet ad prui- nam de coelo cadentem. Ad quod referri

non tamen irrumpere potest frigus aeris usque ad maris profundum.

Xumquid conjungere valebis niicnntes slellas Pleiades ? Stellae Pleiades alio no- minedicuntur Seplistellium: suntque stel- lae pliiviales. habentes dominium qiioddam super aqiias, sicut et luna. Unde, secun- dum Alberlum. habent virtulem movendi, elevandi(iiic hiimidum. et ea quae ex hn- mido generantur vapore.Hae stellae dicunlur

potest,quod dictum est.Gelu de coelo quis D micantes.quia etsi parvae videantur, tamcn genuit ? Quod idcirco attribuit palri, quo- clarte ac splciidentes apparent : una ta-

niam non apparet tanta vis Irigoris in pruina. sicul in glacie ulferiori ac grossio- ri. .Mirum qiioque apparet. qiiod in ele- mento raro. calido ct humido. puta in aere, glacies sic formatur. Alia vero est glacies, quae in inferioribus gencratur aquis : in qua frigoris vis inajor apparet. Unde sub- jungitur :

In similitufiinem lapidis aquw duran- tur, id est, per intensum frigus sic con-

men non evidculer ct clare apparet. (Juae conjungi non valent. quamvis propinquie sibi invicem sinl : scmper enim in eodem permanent sitii at(|uc in eadem ad invi- ccm vicinitale. ab invicemque distantia, siciil et ceteia- sleilap fi.xae. Ex quo suni- pseruut qiiidam philosophi occasionem (iicendi, quod aslra octavae sphaerae sint fixa in ca velut clavus in navi, ef qnod sphaera illa movetur, stellaeque ejus motu

ENARRATIO IN CAP. XXXVIII JOB. — AKT. I.X\ I

ipsiiis. IMato lamen el 1'lolenKPUs, his non obstantibus, posuerunt, stellas non esse sic fixas,se(l proprio niotu moveri.splia^ra non moXdi. Aid fi;/ntin Arctiiri potrris ili.s- sipare, id est circuilum Ursce niajoris ; in qua septeni sunt slella». qu» nohis semper appaienl, et movenlur eirea polum sep- tentrionalem seu arctieum : quarum gy- riiin vcl circumvolulioneni homo dissipare aul impedire noii vaiel, se<l IJeus qiii (iin- nium esl creator. Denique seplem siiiil stellje irr .\rcturo seu Trsa majori, qiiem- admodum in 1'rsa minori : sed in niajori sunl slellsp niajores el clariores. Qualuor quoque slellaesunt In capile el Ires incau- da. Quas Dominus nominal, quoniam sunt priiicipium IVigoris congelantis ea qua> ex humido fiunt vapore. secundum Alber- tum. De quibus plenius dictuni esl in ex-

jobi\,9. posilionc illius, Qui facil Arcluruin. etc.

' producis Xuiiii/uiil jrrodiiccs' Liicifcruiii iii tcm- poresuof id est. tuje potestalis non est. planelam illiim tempore siio ortui depula- to super liorizontem liiiim adducere, ejiis- (|iie motum disponere. Et Vesperum super filios lcrrw consurgere facis? id est, pla- netam sic dicluni non potes facere oriri lcrrigenis. Secunduin Thomam, planela Veniis quaiidoque orilur anle solem. el lunc dicilur Liicifer : quandoque occidit post solem. et tunc Yesperus appellatur. Porro planetiP qui semper lardioris siinl molus qiiam sol. incipiunt mane apparere anle solis ortum, eo quod sol proprio mo- lu quo movelur ab occidente in orientem, deseril eas, atque perlransit ad ortiim. quemadmodum patet in Salurno, Jove et .Marle. Luna autem qus habet velociorem motum quam sol, incipit apparere in se- 10, quasi de^erens solem, el pra-cedens ipsum versus orienlem. Yeniis vero et .Mercurius quandoquc incipiunl apparere dc mane. ([iiando(|ue de sero : sed de Mcr- curio.qiiia raro videtur el parva> est (jiian- lilalis. non esl tam manifestum, sicul de Yenere. de quo manifeslum est ipiod ali- (|iiando liabet veloeiorem inotiiiii (|uam sol. et aliqiiando lardiorem. Itaque, se-

A ciindum Thomam, Lmiler et Yespcriis sunt idem planeta, diversa sortitus voca- bula, proiil diversis temporibus oritiir et apparet. Porro, secundum Alberltiiii, l.ii- cifer semper cst Veniis vel Merciiriiis. qiii habent lempiis suiiiii indicandi lucciii dc mane, i|uando secundiiiii ordinem siiigu- lorum sunt post solem duodecim gradibus vcl aiiiplius. Tunc enim de mane antc so- iciii cmergiint. Yesperus quoqiie, seciin- diim Alberliiin, esl steila xcspertina, qua' cst etiani semper Veniis vcl Merciiriiis,

B quoniam ili;e du» stellse perfectam di- slanliam a solc non habent, et sole occi- denle, post eiim emergunt de sub radiis ejus quandoque secuudum ordinem sin- gulorum.

Niimijiiid nosti ordinem cceli, id est or- dinem situs et motus coeleslium corporum, vel proporlionem. habitiidinem. iiifliien- tiam eorum ad inferiora. vel cceleslium orbium niutiiam coordinalionem ?<?/ yjo//(^s rationcia cjiis iii tcrra, id est. rationem seu causam prsefati ordinis ccelestium cor-

C porum expones hominibus.scilicet propter quas caiisas sic inslitiitaet coordinala sint ista ? quod humanuiii transcendil ingeni- iim. S|)iiitualiler, pcr ordinem ca-Iijange- licoruni spiriliuim hierarchica designaliir distinclio : qua^ ab hominibus determiiiate nou scitur, quum divinus Dionysius ange- iicoriim spiritnum distincliones assignel in generali. videlicel quautuin ad distinclio- iies noveni chororiim. Xuini/uid elccahis in nehiila vocem liiam ? id est, numquid nebula> jubebis, ul ad tuum pra-ceptum

D ascendal. vel lonitriiiim generelur in ea. et libi ad nutum ohcxWAt i et imjielus ai/ua- rum operiet te? id est, in tua virlule non est, iit aqiia pliivialis copiose descendal, ila ut le valeal opcrire. Xumcjuid mittcs fidgura, et ilmnt ; el revertentia dicenl libi, Adsinniis? id est. tiia^ potentia' non esl emillere fulgiira,ila qiiod ad tiiaiii dis- positionem diseiiiiaiil. Ic^iiic |)r;ecipiciilc reverlantiir, et dicanl libi veibo vel facto, Kcce adsiimiis, id est. reversa sumus sc- cundum (|iioil iinpcrasti.

10

ENARRATIO I\ CAP. XXXVIII JOB.

ART. LXVI

Qiiis pusid/ iii rittccri/iiis lioiiiinis, iil osl A ininc intimis ac secretissimis animep viiibus, sei- licet intclleclu siicciiialivo cl practico, sa- jilcii/iinn^ Miiltiplicilcr rnim Ucus inlclic- ctibus lioiniiiiun sa|)iciitiain iiKliilil.iilpolc liabitus coiinoscitivos princiitiorum. tani in agiliililiiis ipiam iii praclicis ; naturalc- qiic lumcn ralionis. \m'v quod naturalein sapicntiam invcnil liomo. Insnpcr. pei' se

iincsligari non acciclit. ii'i' coiii-cn/inn cic/i ijiiis iloniiire facie/ ? Per conccnlum co'li. infclligil coelorum alquc ciplcslium motuum proporlionatam coliabitiiilincm, cl vclul barmonicam qiiamdam convenien- tiam, quam crcatura cis aufcrre non po- test. PraMerea advertendum (|uod Pytha- Koras ef ejiis sequaces, proiit secundo dc Goelis refert Philosophus, posuerunl cx ipsiim, pcr angclicas nicnlcs, per homines contactu scu motu cadeslium corporum sanctos ac emincntes ceteros illustravit. harmonicum sonum causari : quee. sono- Ipsosque homincs cetcris illuminatiores, rum consonantia, secnndum eos, concen- videlicet Apostoios ct Prophctas ac san- B lus potcst vocari, qui coelestia corpora ctos doctores Dciis multipliciter atque posucrunt animata. (luam dicebant a no- multiplici sapicntia et scientia decoravit. bis sensibilitcr non percipi, quoniam ab Fccii.wx. Hinc Kcclesiasliciis scripsit : Deus de ter- e.xordio nativitatis nostrae coepimus eam ''"• "• ra creavit hominem. Crcavit eis scicnliam spiritus, scnsu implevit corda illoium : dedit illis cor. J'e/ qiils dci/i/ ijn//o iii/e/- llijen/iam. id cst naluralcm a>slimalio- nem, qua pcr modum inlclligentis in ali- in la-tido loco, landcm fa'toiem non pcr- qiiibus agit, dcterminatis horis die ac cipit. Scd hanc opinionem Arislolcles re- nocte cantaudo. (juasi pro|>orlioncs ca'lc- probat. Idcirco concentus Iiic metaphorice stiuni cognosccrct motuum.distinctioncm- dicitur convcnicntia praeindiicla. que horarum noctis atqiic dici ? Undc. sc- C Prtefata autem positio sapientia» in vi- cundum Albertiim, inlclligenliam vocat sccrihus hominis, concentusqiic cncli, ab

|)crcipcic, ct Indcsinentcr quasi connata csl ejus perceptio ac continuata auribus noslris : sicque ex nimia assuefactione non disccrnimus eam. sicul (iiii diii sedet

feslimationem. qiiam habct gallus dc horis distinguendis ad immulationem solis ab angulis cadi in manc, mcridie, vespcrc, media noclc, l-^l cliaiii ad immiitalionem aurfe pcr disposilioucni faclam in acre cantal; el qiuTdam alia aninuilia. ([ua' cir- ca rcgimcn sua> vila? non sollicilaiilur, ideo facile deprehendunt impressiones fa- ctas in corporibiis suis, vel a molii cali, vel a dispositione aeris, et secundum illas

initio fundalionis terrse fuit vel circitcr. Hinc subditur : Qiiando fundaba/ur piil- rls iii /erra, id est.pulvcres terrse firmiter locabanliir in infimo loco ubi cst lcrra : c/ ff/ebiv coinplnffebaii/ur . id csl, partcs lcrra? paritcr jungebantur per luimorem cas sinuil tcnentem et continiiantcm, ne lcrra ob suam siccitatcm in pulvercm re- solvatur. Dcniqiie. juxta Albertum, loqui- lur scciindum dispositionem primi mixti

moventur. Hinc, sccundum Damasccnum, D atquc confusi, in quo elementa coinmixta

aguntur niagis quani agunt : quia non li- fucrunl, ct in qiio per modum pulveris

bere, scd scciindum naturalem agunt iu- lciia vaporabililcr lcrebatiir in hiimido,

stinctiim. Iliuc dicitur, Et gieba> compingcbantur,

Quis enarrabi/ cwloruiii ra/ionciii, id rcsidcntc sciliccl pulvcre in fundo, juxta

est causam, proportionem ct ordinem coe- illud Genesis ; Congregcntiir aqua- qus'

lestiiim corporum, et cur ita disposita sub coelo siint, in locum unum, e[ appa-

r,en. I, !>.

sint in magnitudinc, mulliludinc, propin- quitate, distantia. motu et influentia, cur tot stclliB in firmamcnto, qiia> ratio diver- sitatis carum iii molc. situ, liice ac pro- prietatibus aliis?Hffic atque similia ab ho- aliis clcmcntis. Alio niodo ad complexio-

reat arida. Istud pioccdit sccundum iinam cxpositionem litterae Genesis. Glcbfe au- lein compingnntiir duplicitcr. Uiio modo ad locum : sicqiic dislinguilur tcrra ab

ENARRATIO IN TAP. XXXVIII JOli. - \\w . I.XVI 11

nriii : sicquo coniplexio qii8P magis appro- A escaiii illoriiin in lcmpoii' opporliinn. I'.l

piiiqiiat ad eoeluni seu acl coelestem teqiia- rursiis : Oiniiia a te exspeclanl. iil <les illis /><.cni,27.

lilaleni. meliorem in appreliendeniio el eseam in lempore. Viii/iii/tcs, co quoil non

appelendo sortitiir ilispositionein el aiii- hnhennt ri/io.s. Piillis corvorum, pro tem-

maiii, iit sexto de Animalibiis asserit Avi- poie ipio a matribiis suis non aluntur, ut

cenna. Itaqiie bona complexio non par^uiii ilieiliir. scilicet inrra septem primos dies,

est Dei doiiiim. iion compelit vagari seii hinc inde volare.

Xnitir/ifiif capies /iwna' pnei/iini. id est. Ideo quidani legunt, Vagientes, sciiicet suo

siirficienler ei de alimento poteris provi- modo quasi plorantes ex famis angiistia.

derc, el animam. id est animalitatem seu Vcl. Vagantes, id est visii hinc inde dis-

animalem apperiliiiii ac vilain. calu/onnn tracli ac |»rospicient(>s. ipiia nutriinentiim

e/«.-.' //;(;>?e?.'/.s necessariis iuilrimentis?qua- noii habenl. Dicitiir eiiim (iit recilal et

si dicat. Non poteris. Divina tamen provi- B Thomas). qnod corviis piillos suos nalos

dentia sufficientiam sibi ac catiilis suis videns pliimis albos, non |)ascit eos do-

piocuranl lea-na». qiiamvis sint miilliim nec cernat eos nigrescerc,ita quod septem

voraces. Polius qiioque Imenain cxpiiinil dicbiis eos non alit, sed aDeo sustentantur

quam leonem. qiioniam propter curaiii et per inditam eis naluralcm virtutem. Alii

educationem catiiloriim, ipsa avidior est ad aulem affirmanf. tpiod Dco ordinantc. qiii-

pr.Tdain. Quanclo cubant in antris, id est, dam vcrmiciili volilant circa oia eoruiii.

iii speliincis manent niitritioni catulorum quos altiahiinl. sict|iii' aliintiir. Insiipcr.

vacanles, d in xpcoi/nis. id est cavernis. seciinduin .Vllierluin. nominal corvum nia-

in.sii/ianliir, id est, animalia transeuntia gis quam cetera biiila. ipiia voracior et

observant ad rapiendnm ac devorandiim : cibi avidior est : cujus sigiium est. qiiia,

/'.5. IX. 30. secundum illud Psalmi. Insidiatiir qiiasi ul in (jeiiesi habetiir. emissus ex arca, re- ceu.vrii.c.

leo in spelunca sua. G qiiicvit in cadavere.

Qnis pra'paral corvo e.icam suain , id est. Postremo. ex his clare ostenditiir falsi-

de alimentis providet corvis, nisi princi- tas opinantiiim. qiiod Deus irrationaliuni

paliter Deus? (jnando pul/i cjtis clainant animalium providentiam et distinctam co-

ad Deuni, id est, naturali desiderio appe- gnitionem non habeat. Nam et Psalmista

liint necessaria vitae, quae principaliter testatur : (^ni dat jumentis escam ipsoriim, a,.„Lvi,'.i.

sortiiintur a Deo. (^lamant qiioqiie ad Deiim. ct piillis corvoruni invocantihiis eiini. (^.Iii i-

non quasi ejus habenles notiliam.scd qua- sliis c[iioqiiein l'.vangclio crroi cm luincdc-

si tristem sonitum einiilentes. cpii a Deo slruens, ait : Noniie qiiinipic passeres ve- z.iic.xii,c.

attenditur. ita quod providet eis. (Jiiielibet neunl dipoiidio.ct iiiuis ex illis non esl iii

etenim res naliiralis per hoc ipsum quod oblivione coram Deo ? Kt ilcrum asseril :

naturali desiderio appetil aliquod bonum, Palcr vester ccelestis jiascil ea, scilicet .i/„(/;,. vi.

cpiodammodo inlerpretative seii a^ipiiva- D volalilia coeli. .\ec obslat illud .\posloli : "''

lenter clamat ad Dciim, velut ab ipso illiid Xumqiiid de bobiis ciira est Deo ? IIoc si- uo,mx.'j.

iiilendens accipere, qiii oinnium est actor quidem dicit ad iniiiiciidiim. qiiiid ralio-

/N..\in. bonoriim. Sicqiie fertiir iii Psalnio : (tculi naliiim crcaliirariiin ciira cl |)rovidciilia.

omniiim in te sperant. Domiiie. el lii das spcciali allioriqiic modo cou\cnit Deo.

12

ENARRATIO IN CAP. XXXIX JOB. — ART. LXYIl

ARTICULUS LXVII

Exposrrio capitih.i tiucksimi nom : mjmouid nosti tempus partus ibicdm

c

ONSEQrKNTKR Dominus ail incom- A Tncvrvanlur ad fclum, id est, nalurali

l_J paiabilis sapienlia' suiT> commendatio- nom. tangit legcs quiijusdam animalibus iiidilas in gencratione. in consueludine et liabitalionc. 'Suinqnid /loati /cu/pus parlus ihlcuiii^ Ibices, secundmii 'riiomam, siinl aninialia corporc pacva, in locis pelrosis habilanlia, rl paiienlia ibi : ad quae loca non palel hominibus de lacili accessus. Idcirco lempiis partus earum hominibiis est incerlum. His concordal Albcrlus di- cendo : Ibex est animal in petris et mon- libus commorativum, tam ingentia habens B eervarum alque similium bestiarum nali,

industria sibi divinitus indita incnrvanl se ul rclum cmitlanl : cl pariunl, facilius quam miilicres in spccie humana ; non lamen pcniliis absque dolorc : nam siib- dilur. i7 ruijiluin ciuillunl. Ideo lamcn incurvanl se. ut taciliiis parianl : qiio- niam incurvalio membra generativa am- pliat ad fetus emissionem : non autem eatenus, quin propter arcliludinem mem- brorum illorum alfliganlur in fetus egres- su. Scparanlur filii earum, id est, piilli

cornna, ut a capite exeiinlia. usque ad clunes perlingant, intra quje aliquando cadens lotum corpus recipit. ne allidalur in casu. Alii dicunt, quod ibex sit avis aquatica scrpcnlibus inimica. In pclris. id cst locis petrosis seu rupibus ubi pa- rinnt. Vcl parlurienles cerva.s obserimati ^ Ccrvffi quum parere debcnt, loca eligunl seci'eta,ubi lupi non solent accedere. llinc partum eariim Dominus dicit esse occul- lum. insinuans quod ipsc omnium horum

mox a parenlibiis separantur sive rece- dunl. ila quod movent se, nec diu manent sub cura parentum, ut hominum fetus, [ct] pergiint ad pastum, id est, primo in- cipiunt qua»rere escam eis a naliira para- tam. Ejjrcdiunlur, a matribus ad loca pa- scuarum.c/ no)i reverluntur ad ca.s.Primo dum nali sunl, et lacle matrum indigent pasci, quamvis egrediaulur ad paslum, re- deunt tamen ad matres suas. Postea vero, iiuum roborali fuerinl in membris. nec

inslitiilor et dispensator exsistat ac cogni- G lacle amplius indigent. sic recedunl a ma-

lor. Dinumerasli mcnses ronceptus earum, id esl, quot mcnscs fliixcrinl ab imprpp- gnationc seu conceplii ccrvarum '. (luod licet quaiiliim ad aliquas ccrvas quodam- modo ficri possit, homo lamen hoc dc omnibusncc certitudinalilcr, nec disliiicle cognoscere potest . El scisti lempms parlus carum? id est, determinalum tempus ipio parient, nescis. Sccundum quosdam. lo- quitur de scientia activa, quae facil qund scil. iil esl providentia Dei. Yel, ul alii

Iribus. qiiod non reverlunlur ad eas.

Quis dimisil onar/rum liberum ? id csl, asinos silveslres qiiis fecit ab hominiim obsequio liberos? El rincula ejus, id est, quibiis ligari poleral. cjuis solvil ? id esl. qiiis eiim a lalibus vinculis fecit immii- ncm. ila qund lales asini non ligantiir.ncc domesticaulur, sed libertatis amore hinc indc vaganlur ? Ha>c alque simiiia Deus qiuTiit, ad innuendum, quod ipse solus htcc fecil el facere potuit, qui singulis

dicunl, qiitcrit an dinumeraverit menses D proprielates cerlas impressit. Et islud in praefatos, ut indicaret eos cervis. Et simili onagris inirum vidclur. quum alii asini modo inquirit. an scial tempus parliis domestieentur, qui ciim illis ejusdem spe- earum. ciei ferunlur. I'ui dcdi in solitudine do-

EiNARRATlO l.N C.AP. XXXIX JDH. — ART. I.XVU

13

mion, id est antrum sive cavernaui. In solitudine enim moratur, ne hominil)us serviro cogatur, qnum tamen aiii asini periclitentur. nisi in habitaeulis per homi- nes {'aetis morentur. Et tabernacula e/iis, id est loca in quibus pascilur el gcncrat, dedi iti lerra salstiginis. hoc est in terra inhabilabili propter ejus siccitatem el so- lis exiistionem. ex qua humor ejus quasi in salis amaritudinem \ ertitur. Contemnit muliiliKliiiciii rii:ilatis,\{\ esl. uiansionem deserti praefert habitalioni in iiihc: ihi- morem exactoris, id est hoiniiiis ijui ab onagro laborem pro viclu silii iiii[u'nso exiiceret, noii auclit : quia vocaiilcm se hominein tugit. leniiens domesticari. siib- di et obsequi. Circumxpicit moiilcs /jascua' sii(r, id est, loca montana in solitudini- bus. in qnibus invenit nutrimenta, qu;rril el adspicit : cl virciilia fjiiwi/nc /jcri/nirit, id est. loca in quibus sint recentia grami- na, quibus vescatur, in his amplius dele- ctatur, quam in frequentia hominiim et pabulis urbium.

Consequenter loquitur de rhinocerote seu unicorni, qui est animal rerum, val- deque forte et indomeslicabile. Unde ex confidenlia pidpriff forlitudinis et indi- gnatione servilutis, domesticari non po- test. Numquid volet rhinoceros servire ti- bi ^ id est, non acquiescet tibi subdi et obsequi, nec mansuetatur. Aui inoraliilur ad prwsepe tuum ? id est, ita eum compe- seere nequibis, nl ad pra>sepe aeqiiiescal ligari, et a te cibuin accipere ; sed libe- re vult vagari et nutrinientum inquirere. yumijuid alliyabis rhinocerota seu rhino- cerotem ad arandum loro tuo ^ id esl, nequaquam poteris eum sic catenis seii vinculis ligare, ut instar bovis terram tuani aret. .1«/ confringct glcbas valliuin tua- rum ? id esl, ad hoc eum inducere non po- teris, ut trahat instrumentum, quo leira arala complanalur. glebis seu massis ejiis vel |)artibus grossioribus fractis per su- perinduclionem instrumenli illius per ter- ram hujusmodi : post te, ut sciliccl le prse- cedenlem rhinoceros sequatur. Xumquid

A fiiliiciam habcbis in magna forlitiidinc cJus,f\\ioA scilicel illa tibideserviat etsub- datiir, ct dcretinijucs ei laborcs tuos ^ id esl. an committes ei fructunm tuoriim cu- stodiam. ut terrse nascentia tuis laboribus procurala in agro custodiat ; sicul s;epe canes feroces et forles diinitlunlur cuin servo in ;igris ad cuslndiani possessioiiuiii, contra animalia devoraliva seu homines sgolianles. Tanquam dicat : .\d isla iini- cornem domesticare non poteris. Nuinf/uid crcilcs ci ijiioiiiiiiu scinciilCiH rcddal lihi ,

|{ iij est, grana bladoiiiin alii|iio inodo facial i'giedi .' secundiiia (jiiod bos dicitiir Irilii- rare, juxla illud Osee : Mphraiiii viluhido- Oseex.ii. cla diiigere trituram. Et nream tuam con- grcgcl ,\A est, friicliis are;e lii;e comporlet ? Per lupc omnia Deiis inteiulil. iiiiod ipse qiii animal lalium proprielatum produxit. qiiod ab homine compesci non valet. in- comparabilem habeat excellentiain super hominem. ila quod homo ei in millo re- sislere polest.

Porro de natura rhinocerolis miilta le-

C guntur. De quo refert Gregorius : Bhino- ceros indomita" omnino naturap esl. ila iit si quando captus fuerit, teneri nulialenus poterit. Impaliens qiiippe. ut fertiir. illico inoriliir. Magister Sententiarum affirmat, quod sit superbissimum animal : hinc qiiando conlra inclinationem siiain lene- tur. ex indignatione cadil el moritur. De quo refert Albertus : Cornu rhinocerotls ingens. longitudinis duodecim iiediim, el anipliiis : ante acutuin valde et plenum. non concavum sicut cornu cei\ i. el in b;i-

D se ubi conjungiliir capiti. dianieler ejus est pliis qiiam palini: egrediliir (luoque ad siiiiililiidinem gladii. Porro in .Mammolra- ctii |{ibli;e continetur : In fionle inedia geril cornii, ila aculiiin el validiiiii. iil qiiid(]uid impelierit. aiil venlilet aut per- foret. .Nain el ciiin eleiihanlibus sa^pe cer- lameii habel. al(|iie in ventre eos vulneral et prosternit. Hu.xei esse coloris asseritur. Tanta" quoqiie est fortitiidinis. ul niilla venantiiim capialiir virtiile. Sed virgo pii- ella pioponitur, qua; venienti sinuin ape-

14

KNARRATIO IN CAP. XXXIX JnB.

ART. I.XVII

i'il. in qiio ille. oinni rcrocilale dcposi- la. capul ponil : sicciuc soporalus. velul inennis inox capilur. ul relcrl (irefjoiius. Ilinc, iit aliqui dicunt, Deiis comparaliir rhinoceroli (juxla quod Balaain loquilur, .Viim.xxiii. Doniinus Deus eduxit eiini. scilicef Israe- ii;xxiv,s. ](>,„ ^i(, .iTgypio eujus rorliliido siinilis esl i-hinoceroli) : eteniin purissima virgo Ma- ria Unigeniliim Dei, quem iiullus unqiiam valiiil siiperare, invituiine capere. iii se Iraxil ila. (piod in ejus ulero. ileiiidr iii ejiis greniio reqiiievil.

/'oitni s/nil/iioiiis siiiii/is i's/ pcii ii is hc- niilii ct acrijii/ris. Secundum Alberlum. Dominus loqiiilur hic de animali conipo- silo ex volalili aUiue gressihili. qiiod slrii- Ihio diciliir. lii deserlis LibvR'. polissiine habitans : carnosas ciim qiiadrupedihiis li- bias habens, el Ires digilos in pede ansii- lalos iit quadrupes, rostrum autem et ca- pul el colhim iil cycnus, coxas magnas ad modum quadriipedis, pennas in priuio an- 110 cinereas, sicut anser, quie in seneetiile dcriciunt in nigram lanuginem in moduiii velleris nigrte avis. In alis non volal, sed sallal. saltuin juvans molu alarum sicul locusla. Ila penna slrulhionis similis est pennis herodii et accipilris, similis qui- dem eis non in colore. sed in hoc ([uod est penna. Porro herodius, secundiim Al- bertum, est aqiiila, qute est heros seu do- mina avium. Alii diciiul. quod sit avis ra- pacissima, aiiiiilam viiicens. Thomas vero affirmat. qiiod sil nobilissiinus lalco. qui gryfalcus vocaliir. rude videtur nomeu teqiiivocum. Per accipilrem qiioque qiii- daiii inlelligunl nisum, alii quainciimipie avem rapaccm. Ilaiiiie Dciis insiniial, ipiod licet struthio cum pr;efalis avibus quie cc- lcriler volanl, similes habeat pennas, iion laiiien similem iisiiin pennarum, qiiia nec alle neque cclcrilcr volal. Cujiis eausam assignat (iregorius : Accipitris, in(|uiens, et herodii parva sunt corpora, sed peniiis dcnsioribus fulta : idcirco ciim celerilale Iransvolanl, quia in eis parum inest qiiod aggraval, miilliim quod leval. At eonlra strulhio raris peniiis indiiitur, atque im-

k maiii corpore gravalur, ul cl si volare ap- pelat, ipsa pennarum paucilas molem lan- li eorporis in aere non suspcndal.

Qiiii.iiilo rlcrcliiir/iiit i» tcrra niii siui. Non eniiii fovel ova sua incubando siiper ea. scd fodit hax' in areua. operiens sabu- lo. iNani, ut ail Albertus, si incubaret ovis, eomprimeret ea : idcirco non incubat, sic- II I nec serpens, nec lacerla. Tu forsi/nii lu jiiilccrc calefacicsca ? Hoc ironice dicitiir, lani|iiaiii dical. .Nequaquam. Pra'terea. jnx- la 'rhomam, slriilliio hanc naliiralem ha-

B bel indiislriam. quod obscrvat lempus ca- lidiiiii. quando incipiunt apparere steilse qiue diciinliir \ ergili», in mense .lulio, ct tiinc parit ova : sicque ex calore loci cl lcmporis, qiiia videlicet non moralur nisi in locis calidis, ova vivificantur, et pulli ex eis iiascunliir. Albertus aiitem circahoc scribil : Galore solis excitatur intraneus calor ovi, qui intra testam ovi pullum for- mat, et extra testam educit. Porro qiiod dicilur, quod visu foveat ea, falsum est : sed imperitis apparet, quia freqiienter esl

C circa ova. el respicit ea propler eiislo- diam. Oblivisci/ur qitocl pcs concnlcc/ ca, au/ bcs/ia af/ri conlerat : id est, non at- tendil.quod ova sua taliter situata,possint facililcr a Iranseuntihus eonculcari, vcl a hestiis frangi per conculcalionem aul co- mestionem. Struthio namque naturaliler obliviosum esl animal, ct, iil Thomas al- firmal, nullam adhibel ciiram de conser- vationc ovoriim.diii videliir obviarc.qiiod sceundiim .Mhcrliim, freipicnlcr adesl ovis, cl adspicil ca piiqiler cuslodiam.

D Diiriitiir ail /ilios suos f/iiasi non siiit sai : qiioniam piillis suis non providel, ncc cos nulril iit alia> avcs, sicque quo- dammodo in se fruclum generationis pui- lorum suorum amittit. Ideo sequilur : Frn- s/ra laboravit, ad pulloriim gcncialioncin cooperando : nam eos dimillil, iiul/o liuiii- rc coi/cnte, id est, ex propria sloliditale atque duritia, non aliquo eam eompellente ad suorum dereliclioncm piilloruni,qiiem- admodum aliie aves inlerdiim ova vel pul- los ad horam relinquunt ex liinore volen-

ENARRATIO I.\ CAP. XXXIX JUl!. — AKT. I.XVl

V

liiini capere cas. vcl niiliim eonfringere. l'rivavit eam Deu.s sapienlia, ner dedil iUi inleUigeutiam. Sapienliam cl inlelli- genliam sumil exlcnse pro naturalibus induslriis.quasDcus aliis auimalibus com- munilcr iudidil ad nidificaudum. incubau- dum, uulricudimi. el cuslodiendum pro- prios pullos : quas femiu;c slruthiouis uon indidil. Quuin lempus fueril, id csl occa- sio sc movendi occurrerit, in altum a/us eriyit : non (]uod corpus cjus clcvetur in aerc. sed alas pro possc cxtcudit cl lcval. ut citius currat. Deridel equuni el asce/i- sorem ejus. Hoc dicilur, quia vclocius cur- rit, quam ciiuus aul equcs, ila (|Uoci ab cis comprehcndi uon valct, ucc curat insccu- tiducui corum.

Dcuiquc spirilualiter. strulhio (sccun- diim quod pennas habcl, nec volal) desi- gnal hypocrilas, qui foris appareut quasi sinl conlcm])lalivi ac virtuosi. inlus vcro tcrrenis affectil)us pra-gravanlur, ita quod se ad cceleslia nou atlollunt, In (juanlum vero struthio duratur ad filios suos modo prspfato, dcsignal parenlcs carnales vel pa- Ires spiriluales, qui filiorum suorum cu- ram non iiabent, scd eos errarc dcsinunl cl pcrirc. Propter quod Thrcnorum codicc Thmi.n. inducitur : Filia populi mci crudclis, ([uasi '■ slrulhio in deserto. In quanlum autem tam

velocilcr currit. ut cquum equiteiiKiuede- rideal, designal supcrbos, qui se ipsos sic erigunl, ul viros virlulum, qui suis corpo- ribiis vclul cquis frcnatis ulunliir. dcspi- ciant ct illis se prseferanl.

(^onscqucnter Deus sapienliam cl cmi- nenliam siiam ostendil. dcscribcndo cqiii jiroprietales. qiii esl aninial mullis propri- italibus ad nobilitatcm spcclantibus sin- gularc ac decoratum. Xumf/uid prwhebis ei/uo foriiiudineui ^ qiiasi dicat : lloc fa- ccre tuum non csl. sed mea» virtulis. list aulem e(]uus animal valde forlc. lam ad onera defcrcnda. quam roborc animi ad pericula aggrcdieudiim. Aut i-ireumdahis roUo ejus 1'iniiiiuiu ? id esl, proprictalcm ex qua hinnil pcr collum. ci ferre non po- leris. Dicilur aiilcm hinnilus collo c^iiii

.\ circumdatus, seciinduin .MIk rlmii, quo- niaiu ad rolunditalcm colli vel canna^, egrcdilur nou distinctus motus lingiue, sicul vox lillcrala, iicc in divcrsa forma- tiir, ul vox dciirliciilala. Kst aulcin cquiis animal hiunitivum. propler libidincm al- que audaciam. Libidiuosum vero est, sc- cuiiduui l'liiloso])hiiiii. [)roplcr cibi. qucm sumil. abundantiaiu : audax quoquc. ( \ confidentia forliludinis. el armoruni in calcibiis pcdis. Hiuc libidiuosi cquis coui- [laranliir [)cr Jcrciuiain : liiiisquisquc ad Jer.\,i.

B uxorein proxiiiii sui hiiinicbat. lusii])er. jiixla Thomam, cquus cxtcrioii suo ornalii ad libidiuem provocatiir. (]uia(ul dicitiin ,jub;e suffi decore ad coilum agilaliir. jii- baquc tonsa. libido cjus cxstinguitur sivc minuitiir, ut alii dicunt, .\(1 i]uod dcsi- gnandum Dominus ait : .\iit circumdabis colio cjus hinuiluin '. qiii ci iii collo a Dco circumdatur, pcr hoc ([uod Deo ordinantc. juba ei sic nascilur. Xuiuquid suscilahis eum quasi locustcs ? Sibilo enim excilalur equns ad audaciam, ad cursum. el priescr-

C lim ad salliim : luncque poslcrioribus pc- dibus accipil saltum sicut locusla>. Hauc autem proprietalem non habet nisi a Deo. Esl ctiam signum magiii roboris. quod quamvis habeat corpus grandc ac ponde- rosum, nihilo minus lam velociler curril, rcmotequc salit.

Deinde magna equi audacia aperilur. Gloria narium ejus terror : id cst. bcllum qiio alii perlerrenliir, csl gloria scu dclc- clatio narium cqui. Udoratii cuim bcllum percipit a remoiis, atque in hoc ddccta-

D lur. Vcl. Gloria narium cjus esl lcrror. ([uoniain deleclationcm alque audaciam. quas habel prwlio imminentc, oslendil quodam lcrribili uariiim souo,dilatatis na- ribiis spiritum cxsiiffhindo : ([iiod csl si- gnum inagna> audacia'. Indc Philosophiis in Klhicis. cx llomcro indiicil : Forles spi- ritum efflabaut pcr narcs, el cbullivil san- guis. Kl qiioad hoc. cqiius comparalur vi- ris audacibus ct iraciindis. Terrum uii//u/ii fodil, quasi ad inslans bclliim se aplans : (jiiod riirsum grandis audaci^ signum e>t.

16

ENABRATIO l.N CAP. XXXIX JOl!.

ART. LXVII

.Nam ungiilam quasi aciiit ad piTculitMi- iliim pt conculcandum, quemadmodmn apcr dentes, qiiando viilt pugnare. .Majus qiiippe nocumentiim (|un(l eqiius inlert in bello. secuniliiin Allieiliim. esl qiiod cal- cal, prioiescjiie calees conculcando impiii- git, posterioribus vero percutit et lepeliil. Exsultat audactcr. (jloriatur enim prselio immincnte. In occiirsiim perf/it armatlx, audaeler et imperterrite propcrans contra hostes, quasi provocans eos ad pugnam. Conlonnit pavorcm, id est, in pugna exsi- stens, formidinem non admittit : nec cedit gladio : imo evaginatis obviat gladiis,vul- iierari non metuens. Supcr ipsum sonaljit p/iaretra, dum miles equo sedens, sagil- tam de arcii emittit : cibndjii hasta ct clii- pcas. Milites enim equis sedentes, solent habere hastas cl\peosque splendentes, qiii super cquum suo micant tiilgore.

Fcrcens intm calore animositatis et ira, et freniens ore, sorbet terram , illaiii ungu- lis fodiendo. et naribiis ad terram positis fortiter resonando. -Vec rcpulai Uilja' so- nare clanc/orem , id est. clangorem tuba- riim ad bellum hortantiiim non ponderat ■quasi terribilem : imo audit eum libenler. Nam ulri audieril buccinam, quse suo so- nitu ad bellum hortalur. ((^/r/V,- Va/i, id est. signiim exsullalionis emiltit, ncc curat. Yah quippe est interjectio exsultationem /s. xLiv,i6. designans. juxta illud Isaife : Yah. calefa- ctus sum. vidi focum. Prorul odoratur helluin, id est, a remotis percipit belluin instare odoratu, quo sentit equos venien- tes ; ex/iorlationem duciim, qui suos ani- mant ad pugnandum, et ululatum, id est confusain vociferationem ac strepitum.e'-- ercitus venientis ad pugnam, odoratur, ut dictum esl, el percipit quadam naturali industria sibi divinitus indita, quia a Deo factus est in adjutorium hominuin, iion lantiini ad deporUitionem, sed etiam ad justilue atque rei publiea? tiiitionem.lnde et in bellis unus equus dilanial aliuiii. quum tamen. si simul per campum sinc sessoribus currant, unus currat ac saltet post alium in ppBeceps et aquas.

A iJicil auteiii .Alberlus : Expertiim est, qiiod eqiius non castratus leonein adspi- eiens.etiam invito sessore accedil leonem. Si vero castratiis est, quanliimlibet iirgea- liir. relrocedit el fugit in lanliim. quod pia' limore visus est sanguinem mingere. Isidorus quoque dicit, quod equus ideo equus vocatiir, quia dum vadunt duo et duo simul, ex sequo incedere solent.

Xiimijuid pcr sapientiani luam plumc- scit accipiter, expandens alas suas ad Au- striim ^ Seciindum Gregorium, singulis

B annis accipiter veteres pennas projicit, no- vasque accipit, et sine intermissione plii- mescit. Domeslici autein accipitres, ut me- lius pliimescaiit, loca requirunt tepentia et munita *. Agrestibiis vero moris est, ul • humida rianle Anstro. alas expandant. quatenus coriiin membra ad emittenduin veteres pen- nas venti concalescant teporc, poris scili- cet corporis sui apertis, sicque nov» pen- nse nascantur. Porro. quuin ventus deest, alis contra solis radium expansis atquc percussis, tepentem sibi faciunt aurain, et

G ita. poris apertis, vel veteres pennje exsi- liunt. vel nnvfe succrescunt. Itaque non est nunc sernio de illa accipitris phimatio- ne.quaprimo plumis vestitur in nido,quia tunc nonduni expandere valet alas ad Au- striim. .\ccipiter autem fortes alas requi- rit. quibus aves alias insequatur. Unde, secuudum Albertum. cliam ideo alas suas ad Austri expandil calorem. ut indure- scant, ne fortiter concitatis alis ad aeris flectantur impulsum. Xunujuid ad prwceptum tuum elevabitur

D aquila, et in arduis ponet nidum suum, id est in locis altis difficilisque accessus ? quasi dicat : Non ex tua ordinatione vel jus- sione. sed inea. volat tam alte et nidificat tam excelse.Omnis autem naturalis cursus rerum, est qujedam motio creaturae ad Dei prtecepluin. secundum Thomam. juxla il- lud Psalmi : Ignis, grando, nix, glacics. />«. cxi.viu, spiritus procellarum, quae faciunt verbum *■ ejiis. In petris manct, et in prwruplis si- licibus commoratur. Puruin etenim aerem amat, ideo in locis petrosis subiimibus

ENARRATIO l^ CAP. XXXIX JOIi.

ART. l.XVIl

17

conqiiifscil. uiii vaponiin iiiiiioi' iit rcso- A lutio. In pi';vruplis auteiii silicibiis nichini constitiiil. iit pulli cjus ilii sccuriiis coii- servcntiir. iicc ab animalibus silii nocivis Itpdaiitur. Ideo quoque, scciinduni Alher- luin.nianet in petris,utad petram ungues roslriiiiique acuat, et sic semper ad prse- dani renovetiir alquc armetiir. ^ !/(/;«' /«rtc- tvssis nipiliHs. Non enim vult qiiod quis ad niduin ejus ascendat. Inde (■oiiftunplii- tur cscain. id est animalia et cadavera quibus vescatur : cl oenli cjns dc lougc jjrospiciiiiif. Ad qiiotl conleit, (iiiod in al- B tis moratnr. iibi aer sinccrior est.ll autem referl Allicrtiis. pullos siios aqiiila probarc asseritiir, si soleni in siia rota qiicant ad- spicere irreverberato oculi radio : et eos qui possunt. suos cognoscit ac nutrit : qui non possnnt, hos abjicit. Dicitiir etiam a quibusdam, qiiod visu per qiiingentas leii- cas cadavera percipit et accedit. Alii di- ciint, quod odoratu id facit.

Oiiiim ergo sit acutissinii visus, in allis- quc liabitans. recte per eain contemplalivi signantur ; et altissiiniis ille ctt'lestiuin G contemplator Joannes evangelisla rite per aquilam demonstratur. Coiitemplativorum

pitiiipp.m. etenim conversatio in cielis est, quorum interior visus praacutus et clarusest: nia- nentque iii petris, id est firmilate virtii- tum, et iii prteruptis silicibus, id est mo- nasticis perfeclionibus, ([ii.e a mundana conversatione preecisEe siiiit, alqne inac- cessis rupibiis, id est secietissimis divi- noruni consideratioiiibus, ad i]uas nullus carnaliiim valet pertingere. Inde contem- plantur escam, id est codestis paradisi D beatificam refectionem, ea quoqiie qiue in prsesenti vita mentem consolcntur ac ro- borent : (]uoriim oculi de longe prospi- ciunt, quia ab isto cxsilio usqiie ad siipcr- nse altitudineni ])alria^ visuin protenduiit mentalcm, queniadmodum dc Sanclis vc- terisTestamenti ail ad liebra-os Apostolus,

Hekiwt.n. quod de longe promissiones adspe.xerunt ccelesles.

1'ulli ejus lambenl sanrjuincni aiiinia- lium quae aquila dcprEedata defert vi\a ad

T. 5.

iiidiim, l''sl eniin aipiila potciis in deprae- dalione,(]iiemadmo(luin intcr quadrupedia lco. Spirilualilcr. piilli aqiiilie siinf imita- tores et disciiiuli conlciii|)lativorum. qui adluic divinorum conlemplationi intendc- re slabiliter non valentes, interim domini- Cic passionis niemoria et Chrisli sanguine reficiuntiir. Kl ubicHini/ue cadaver faerif, sfiifiin adcsf, id est, vclociler advolat, dum illtid visu vel odoratu perceperit, et aliun- de im]»cdimcntum nnn fucrit.Sic in Evaii- gclio ait Salvator : l'bi fucrit corpus, illic .yattk. congregabuntur el aijuilee. "''"'

Conscqucnter indiiciliii' increpatio san- ctiJob.ct ejiisdeiii liiimilis consensus ciim Deo. Audilis cnini his magnificis Dei cf- fectibus. siluit, quasi cuin Deo disputarc iiiefficax. Idcirco Dominus eum, modico silcnlio iiilcrjecto, rursiini alloquilur. Et adjccit Doininus, id esl, ])r;einductis ver- bis addidit alia. ct locutus est ad .Job : XHuKjuid (jui contendif cuin Deo, id est, dc effectibus Dei argiimcntatur, volens os- tcndcrc quod non sint pcnitiis justi, aut jusle exhibili, ut tu ([ui supra dixisti, Sal- joh\K,6. Icm niinc intelligite, quia Deus non aiquo jiidicio afflixerit me ; et item, Vivit Deus ihui.wsu, qiii abstiilit judicium incum ; tani facilc " conquiescif, id est, faciliter dimittetur in pace, nec exigetur verborum suorum red- dere ralionem ? quasi dicat : Decet talem fortiter cxaminari et exerceri. Utique, qui arfjiiif Dcuin. id est,contra eum disputare ])r;esiimil, ejusque opera immoderantcr, aii jiisla sint, perscriitari conaliir, '/<;'/'<'/ cf rcspondcre illi : id est, rcquirelur merito ab eo responsio, ul verba siia, si valct.dc- fendat : alioqui punialiir. nisi paMiilendo veniam mereatur. (^irca ha?c scribit Gre- gorius : Sanctus Job siia percussione non pulavil merita augeri, sed vitia reseeari. Oiia3 qiiia in se nulla cognovit, pereussum injuste sc credidit : et percuticntem Deum arguere, est de perciissione inurmurare,el aii jiisla fuerat diibilarc.

Rcsjiondcns aufcni .lolj Doiiiino, divil, sc hiimililer ciilpabilein confilens, non per- liiiax iiiancns : Qui leoiter loculus sunt, id

18

KNARBATIO l.N CAP. .\XXI.\ JOB.

ART. LXMi

csl, aliqua verha sine ilcbila gravitalc, .\ (lic-orius vero circa haic scribil : Si prir-

consideratione. caufelaque protuli, admi rationeet plagarnm acerbitate induclus. /i - siiQxderc (jidd ijosxHin^ id esl. nio exeusare non volo, nec lecuni ;mi]ilius eonlende- re queo. Mmuiin ineam jioikidi supcr os meiiin : id est, de cetero talia verba cave- bo. Et qiiiP sinl illa, subjungit : rninn locutKS suin . qiiod u/inam non di.risscm. id est, de cujus prolalione p(Pniteo : cl al- terum, id esl, etiam aliud verbum dixi : ijuihus duohus iillra non nddam aliqui('

inducta Job verba discutimus, nil eum lu - quiter dixisse inveniiiius. Si vero dicla ejus qua? vere et libere protulil, in aliquo de superjjia notamus, non jain duo lan- tum eriinl, sed plura. Hine (Iregorius, per priinum islorum duoruin intelligit. quod Job ante suam tlageliationem aliqua cgit digna riagellis. saltein venialiter peccans. Seciindiiin luit. quod de riagellis sihi illa- tis inurmuravit.

Hinc advertendum, quod Job in modo

Ibid. xMv, x.\xi.

Ibuh .\l\.0.

Pa. xxvii,4,

iob VI, 2,3

inordinata- loeulionis aut siinile quid in B loquendi peccavit. quo amicos suos et

eiilpa. 1'riinuin horum duornin. seciindiiiu

Thomam, iiiit. quod dixit : (aiin Deo dis-

piitare cupin. Seciindiim riiit, quod reci-

lando suas justitias. videlialiir a-qnilati dr-

rogare divin;e.

Porro. seciindum .\lbeiliim.piiimim luil. quod ait : Deus non ce(|uo judicio alflixil me. Hoc cnim incaute prolatum est : qiio- niam licet secundum iinuin modum sive respectum, puta secundiim ordincm hu- man» justitite, quEe reddit ciiilibet seeun dum quod fecit, non juste percussus sit : non tainen absolute dicendiim est, qiiod injuste vel non juste lucrit caesus. Jusle enim percutilur homo a Deo, sive ad Dei gloriam, sive ad exercilium virlulum, sive ad culpa? purgalionem hoe liat. Secundiiin fuit,quod de flagello iiiiiiiiiiirans seu con- querens.dixit :rtinain appenderentur pec- cata mea quibus iram inerui, et calami- tas quam patior, in slatera : quasi arena maris ha'C gravior appareret. Hoc eteniin dixit, non considerans, quod secundiim

ipsuin l>liu scandalizavil : non lameii ex siipeil)ia lecil hoe. l£l quod ail se in diio- biis excessisse, polius ad sensum (|iiain ad formam verboriim referendiim videlur. Eaindem quippe sententiam aliis verbis frequenter pronuntiavil. Secundum quo- que, quod Thomas assignal, in quo Job excesseril, ulpote suas jiislitias commemo- rando, multa verba, imo iniilta capiliila continet. Deiiiqiie Thoinas ail. qiiod Job coram Deo et sua conscieiilia loqiieiis, non G de falsa locutione aiil siiperba intentione se accusat, quia ex purilate aninii fiiit lo- cutiis. Yerba lamen ejiis arrogantiam sa- pere videbantur. Unde amici ejus occasio- nem scandali sumpserunt. Oportet autem non soluin inala vitare, sed etiam ea qum habent speciem mali,secundum illudApo- sloli : Ab omni specie mala abstinete \os. Ilaque veiba Gregorii, quibus stepe excusat beatum Job ab omni excessu in verbis el faclis, intelligenda sunt de excessu ciilpEP mortalis. Venialiter autem in verbis et fa-

1 Tki:.

districtam justitiam, nemo justus est in D ctis peccasse ostensus est. Nec hoc mirum conspeelu Dei. Inde secundum hane ju- de ipso, quum el de principe Apostolorum stitia' districlionem, nee eondigna reeepil Paulus affirnieUquia reprehensibilis fiiil : in flagellis, qiii vel seniel peccavil. Ista et loquitur de eo seeundum ea qiia' post esl Alberli sententia. susceptionem Spiritus Sancti commisit.

ENARRATIO IN CAP. XI. JiH;.

ART. L.Wlll

19

ARTICULUS LXVIII

El.lClDATIIl l.riTKRAI.IS CAPITI l.l OUAIIRAIIKSI.MI : RKSPdMiKNS AII KM IMiMIMS JOB

L)K TllUilNE. UI.MT.

PR.ESENTI capiiiilo Dominus increpal Job. quod siiani in tanliim commenfla- vil justiliam.quod divincp videbatur dero- gaiv jnstiliiP. Respondeux autem Dominm Job dc lurbine, dixif : Accinge siciit rir (innbo-s titoM. /ntcrrof/abo lc, ct indica mi- johx\\\m. Iii. id esl. responde. Verba hsec in princi- '■ '■ pio scripta siint ati|iir e.\posila : qii;e Do-

ininus liic lesumit. quia jam riirsus quasi de novo aggreditur eum. Unde priino ani- niat euni. el e.xhortatur ad ad\erlentiam dicendorum. Xiintijnid irriliim facies, id esl. injustnm cl falsum esse ostendes, ,/«- iliciiim mciiiii,(\\iQ te Iradidi Satan» affli- gendum, e( condcmnabis me, id esl. inju- stum probabis : si enim injustum est meuin judicium, sequitur quod sim injustus : ui tu Jasli/iceris, id est, justiis appareas '. tanquam dical : In tanluin proseculus es luas virtules.et conqueslus qiiod sine cul- pa tua percussus sis, quasi probare inlen- deres, me meumqiie jiidicium esse inju- sluin. huo ita loculus es, quod prsesentes judicaverunt le hoc prcelendisse. et visus es te sic velle jiislificare, iit ex conseqiien- ti ego puler injustiis, ita qiiod laus liia, qua le ipsum laudasli, videbatur in mcum vituperium rediinilare. Kt hoc. quantiiiii ad modum loqufmli. rcprehensibile fuit. quamvis beatiis .lol) nequaquam inlende- rit hoc.

Consequenter Dominus ex eminentia siia" perfectionis ostendil, quod homo cum om- ni humilitate loqui debet ad Deum et de Deo. E( si Jialjcs bnicliiuin, id est vim opcrativam seu poteslatem, sici(( Beus : hoc est, si instar Dei omnipolens es ; e( si simili voce lonas : id est, tanta^ efficacia? es in loquendi) iil iJeiis. ulpole quod men-

A liii 11011 possis, et soio verbo quidquid vo- lueris. facere queas (sicut de Deo habetur, Ipse dixit, et facta sunt): itemque, tanlEe Ps.xwn, e.\cellentia« es in docendo. ut Deus. iia ut '■""'"'•'■ vox doctrina' tua". lonitruo comparetur. sicut vox Dci : circumdn libi dccorcm. id est, ex omni parte te ipsum justifica. el ab oinni niacula ciilp;p te prorsus excusa. pulchritiidinemquc et sanctitalem deifor- mem tibi adscribe.Si vero morlalis et fra- gilis es naturae. non ita te laiides. iil Deum vituperare videaris: nec ab omni cuipa te

B piites iinmiinem. E( in sublimi erigere, id est, te ipsum secure e.xalta, et Deo parifi- ca : cl es(o gloriosus, id esl famosus. cla- rus el inclytus, seu excellcns. Porro, se- ciindiim Ambrosium. gloria est ciara cum laude nolitia. ita quoil iinporlat notitiam de bonitate alicujus. Bonitas autem Dei est infinila : cujus perfecta notitia non est nisi in ipso. Idcirco gloria plenarie in solo Deo esl, in quanlum plene cognoscit se ipsum : ad quam liomo non [lerlingil, nisi parlicipando cognilionem (li\iiiam. Pro-

C pter qiiod Jeremi» Doininus loquitiir : In /«■. iv.ii. hoc glorietur, qui gloriatur, sciic et iiosse me. E( speciosis induere vestibus, id est, oinniiim virliitum splendoribus appareas decoratus.

Disperge snjjcrbos in fnrorc tuo, id est zelo ardenti juslilia', vel ilistricta iiilione, ut ego, el conlunde eos, si similis mihi es iii poteslate, aequitate et sapienlia. Et re- spiciens oculo juslilia' siiper cos, omnem arroganlem Inimilia, ciuw debile dejicien- do et condemnando, liespice eunctos su-

[) pcrbos, id esl, elalionem eoriim considera ad piiniendiim vel (■mcndandum : cl con- fnndc cos, vel coiifii^innc s:i|ii|)ii ad pa'-

20

ENARRATIO IN CAP. XI. JOB. — ART. I.XVlll

nitenliam. vel eonfusione paMiali ad con- (iemnationem : iil est, impielalem eoriim omnibiis manifesta, eosque vitupera, in- crepa et convince ; et contere impios in loco suo, id est, destrue et condemna : juxla

Ps.ix.36. illud Psalnii. Contere brachium peccaloris et maligni. Est lamen et bona impiorum contritio, qua eorum perversilas frangi- tur, sicque salubriler converluntur. Abs- conde eos iii pulvere simul, ct facies eo- rum demerge infoveam : id est, ad libitum liuim.et usqiie ad exlremiim dejice eos, el subjice tibi, ita ul sub pulveribus depri- mas eos, et vullus eorum in lacum demer- gas. Yel. Absconde eos in piilvere, id esl. occide, ila quod sepelianlur eliam in lerra. operianlur ; et facies eorum, id est aciem vulluin(|ue nienlis seu vires cognilivas, in foveam infernalem demerge.

Et eijo coiifitelior, id esl, clare leslabor, i/uoJ satvarc tc possit dc.rtera lua, id esl, propria poteslate possis salvari, non indi- gens meo auxilio, eo quod prsefala opera Deo propria. queas peragere. In dejeclio- ne elenini superborum. omnipolenlia Dei potissime commendatur atque clarissime demonstratur : quibus dejectio compclit, quia inordinale se erigunl. Unde de su- perbis facit Dominus specialiler menlio-

£cc(;.x,i3. nem, quia superbia initium est omnis peccati, et Deus superbiam potissime de-

-imo5vi,s. testalur, qiiia superbi Deo rebeiles sunl,el quod ejus esl, sibi usurpanl, videlicet glo- riam et honorem. Nam et terreni principes ac prrelali sufiditos rebelles maxime abo- minanlur. Denique ralionali crealiirse. eo ipso quo crealura est, superbia omnino disconvenil. Siquidem eo ipso quo ciealii- ra esl, indigel el dependet, nihilque boni a se ipsa habet : et quidquid boni est el habel, Crealori siio leneliir ut ei illud ad- scribal, siibjiciat, alque in cjus honorem et cultum convertat. Hinc competit Deo omnes superbos simul dejicere, compri- mere, el in infimo loco damnatos conclii- dere tanto amplius, quo se exluleriint su- blimius.

Deinceps Dominus excellentiam suam

A demonslrat in quibusdam suis operibus, quantitale et aliis qiiibusdam proprielati- bus valde prffcipuis, non quidem ioquendo de illis secundiim se, sed ut per ea, alia qua>dam natura exprimilur. Imo, ad litte- ram non esl proprie sermo de illis, scd de rc melaphorice figurata per ea, puta de dfemone : qui hic per maxima qusedam bnila insiniiatnr, eo quod ab angelica cor- ruens dignitale, in belluinam versus est immanitalem, monstruositatem ac rabiem. Propter quod in formis bruloriim frequen-

B ler apparet.el eis assiniilalur, alque eoruin nominihus niinciipalur, videlicet serpens, draco, et generaliler beslia. Ilaque, sicut in Isaia sub persona regis Babylonis, pro- pler ejus superbiam, et in Ezechiele sub persona regis Tyri.ob ejiis inanem de sua sapienlia in se ipso complacentiam, sa- cra Scriplura de diabolo loquitur, sic ta- men quod miilla in prafatis Prophetis conlenla, de prsediclis regibus possint ex- poni : aliqua vero ibi inlermiscentur. qua? non nisi de diabolo proprie intelliguntur.

C Propter quod ibi principaliler eliam ad lilteram de casu diaboli menlio fieri fer- tiir. Ita in isto ac sequenli capitulo, sub noinine quorumdam brutorum, de diabolo delerminatur, sic quod mulla de brutis ipsis valeant accipi : aliqua vcro addun- tur,qu8e ipsis neqiiaquam conveniunt. Pro- pler qiiod concludatiir, quod de ipsis non sil principaliler mentio. sed de diabolo, ciii illa proprie conipetunt, sicut in pro- eessu palebit.

Primo ergo loquiliir Deus de Behemoth.

DtUuo nomine doctores catholici communiter inlelligunl elepliantem : qui recte Behe- molh appellatur. Xain Behemoth animal interpretatur. Porro inter animalia terre- slria, qiiap communiter animalia nominan- lur, elephas inagnitiidine el viilule \alde excedil, ut quasi per antonomasiam ani- mal nuncupctur. Pra^terea. sicut refert Al- berlus, Juda>i affiiinant, quod Behemolh sit bos.cujiis corpus septem milliaria con- lineal, colliim unuin, et caput unum ; sic- quc novem milliaria in universo contineat :

IS. XIV.	4-
24.
Ezech
xxviu, 2-	m

ENARRATIO IN CAP. XI. JOtt.

ART. I.XVllI

21

cujus cauda sit quasi silva cecirina. Seil. ul ai( .\lbertus, istud omnino fabulosum, Ju- daieisque mendaciis est conficlum. Con- cordat huic recilationi el Lyra : Juda»!. inquiens. dicunt hic, quod Behemolh sil animal incedibilis magniludiiiis. in laii- lum. quod in una die miile mimtiuni hcrbas depascit, atque in crastino herba renasci- tur in tanta magniludine. ul pr;pcedenli fueral die : et quod Deus in resurreclione futura animal islud occidct. ejusque car- nibus justi vescentur. Sed ha^c stulta as- sertio. lani theologicse quani phiiosopliica:' verilali repugnat. Calholiee ergo exponen- da est lillera.

Ecce BehcmotJ) ijnem feci tecum. Hoc mullipiiciter explanatur. Si cnim quod Dominus ait. Teeum, releratur ad ipsum Job, sensus est : Ecce elephas qucm feci lecum. id est. sicut et te. quia le et illiim formavi. Si vero quod ait, Teciim, refera- lur ad hominem indeterminate, vel prEP- sertim ad hominem protoplaslum. qui hic per Job designelur, sensus uiuis. qui nunc taclus, est. quia illum sicut et elephan- tem condidit Deus. Alius quoque est sen- sus, Quem feci tecum, id est, eodem die quo hominem primo produxi : quia, ul Gen.x.ii- legitur in Genesi, sexto die factce sunt ^'- bestise terrae el homo. Insuper, si per Bc-

hemoth intelligatur non ipsa figura, vide- licet elephas, sed res figurata, puta diabo- lus ; difficultas occurrit, quomodo cum illo factus sit homo, quum ille faclus sit /Ai</. I. in principio. quando creavil Deus coelum et terram, scilicet primo die: homo au- tem, ut diclum est, sexto die. Sed diffi- cultas hffic facile solvitur, si, juxla Au- gustini doctrinam. illa dierum in Genesi eniimeratio. non temporis successioncm dcsignat, sed diversa productarum genera reriim, secundum reprassentationem fa- ctam in cognitione menlis angelicte. Si vero enumeratio illa (ul alii dicunt) lein- poris successionem importat, ita quoil pri- us tempore factus esl angelus, quam sil homo : lunc verbum istiid dupliciter |io- test intelligi : Primo, ut laclum est, Te-

.\ cuiii, id est sicut le, Scciindo, Tecuni, id est cum le, quantum ad hoc quod simili- tiidinem tecum hahel in inlellectuali na- lura : cujus siiniiiliiiiinis eliaiii aiiqiiod ve- sligiiim in elephante (secundum Thomam) apparet. Dicit enim Philiisopluis octavo de .\niinalibus. quod silveslriuiii animalium maxime domesticabile est elephas. Siqui- dem ad multa instruilur.atque intelligit.el regem adorare docelur : i|iiiiii intelligen- diim non est, qtiasi veraciler habeat ralio- nem seu intellectum, sed proptcr bonilateni

B el eminentiam suse naturalis Besliinativa'. ila quod multum parlicipat de ratione.

Fwiium quasi bos comcdel. Elephas enim Iierbis, granis ac terrse nascentibus vesci- Ittr siciil bos, non carnibiis sicut leo. Por- ro diabolus per hoc animal figuratus, co- medit foenum, id est, terrenortim dominio delectatur. Homines quoqtte terrenis viliis implicatos, spiritualiter devorat ac sibi incorporat : de quibus loquitur Isaias, Ve- ii. sl, r. re foenum est populus.rt autem Gregorius ait : Equi foenum qtiantumlibel sordidum

C comedunt ; aquam vero non nisi mundam bibunt. Boves vero aquam quantuinlibet sordidam bibunt: sed fceno non nisi nmn- do vescuntur. Hinc diabolus bovi, non equo. hic comparatur. quia de eo dicitur per Prophetam, Esca ejtis elecla : quia vi- Habac.u delicet virtuosos potissime cupit conterere. '*'•

Fortitudo ejus in lumbis ejus. Hoc ideo dicitur. quia ex lumbis seu renibus semen ad membra generationi deservientia deri- vatur. Hinc ait Albertus : Forfiltido ejus, quantum ad masculum. esl in liimbis ejus :

D qiiia in lumbis nervi sunl sensitivi. per qtios semen a cerebro el corpore descen- dens. intimaque nervorum tangens, titil- lando libidinem concilal. alque in de- lectationes mentem inclinal, subverlil et vincil, quemadmodum septimo Ethieorum Pliiloso[)hits ex Homero allegat : Doli com- piicatri.v Ventis, furata est vaide sapientitim menlem. .\vicenna quoqne disseruit, quod caiisa perversitatis in homine, est, quia qtium intellectus sit de se rectus. conjun- gilur lainen imaginalivo ac sensitivo, quae

tJO

ENARRATIO IN CAP. XI. JOr.. — ART. I.XVllI

iiiiiltiplifitatc ac slrcpilu sensibiliuin de- leclabilium . (■ligcntiaiii intcilcelus sub- vcitnnl.

Et vi/-/iis i//i/is iii uml)i/icQ roUris ejits : id esl. inagnain habct liiniitatcin corpora- leni in umbiiico, quein tcinporc coilus superponit ilorso reinellie : qui umbilieus si lorlis non esset, ex concussione scu col- lisione corporum lam inn-entimn Irange- relur. Albertiis autein exponil sic : Virtus, i(l est ulfimum seu maximuin potentiffi illius. iii unibilico ventris illiiis, qnantuin ad reminain. .Maliix cnim, cujus nervos langit seinen viri siisceptuni in coilu, co- nuin liabct ad iimbiiiciim : ct diiin ibi nervi tanguntur, lcinina intcnsc dclccla- tiir. Hiiic ait (iregorius, scminaria coitus ct iuxuiiam viris csse in luinbis, rcminis autcin in umbilico. Istud aulcin ad lille- ram de diabolo exponi non valet, corpora- liler sallem ; scd ci ralionc coiporis sui, quod est collectio carnaliuin hominum, ista conveniunt : et ob id dicta suiit, quia in immundilia luxuria> plurinium dele- ctantur, et per eam generi huinano ina- xime prsevalent dEemones, praesertim quia hoc vitio inquinalos, ceteris qiioque in- volvunl peccatis. (Juamvis autcin quidain dajinoncs incubi aut succubi nominentiir, ita quod quidam eorum sfepe mulieribus sint inolesti. secundum .\ugiislinuin quin- lodecimo de (Jivitate Dei : noii taincn co- itus secundum se eos delectat, quia quum incorporese sint naturse, carnali voluptale iion ariiciunliir : sed ipsa turpitudo coruin complacet aiiiino. Uenique, quoniam pcr luxuriam homines inagis possunt dejicere, lortitudo diaboli in luinbis ejus, quantum ad viros, consistcre dicitur: et virtus il- lius iii umbilico venlris sui, i|uaiitinn ad lcininas.

Strinyit cnudaia sunin qi(cisi ecdruiri. id est, tempore coitiis caudain suain intcr posteriores liliias slringit : (|uod mvslicc dicitur, quoniam quos diabohis hoc pec- cato devincit, ipsa voluptate ligatos tenet, et in consuetudinem ducit. Albertus per caudam intelligit inembrum genitale, eo

A quod caiida oinnium sit nervorum ct ab ex- Iremitatibiis oinniiim ncrvorum composi- lum.ljiiod vi delectalionis strictum,omnes slringit nervos : quoruin constrictione per lolum corpus pcr concavilatem spongiosi- latemqiie nervorum scinen exprimitur, et ad locuin generationis deducitur, ut asserit Avicenna, sicut serum cxprimitur de ca- seo. Gomparat autcin hoc coiislrictioni ce- dri, qnoniain cedrus lorte cst lignum ; et quum premitiir, succum emittit sangui- iieuin. Unde, ex rorlitiidine, rortitudini

B lihidinis: et c.x succo sanguineo. coiiipa- ratiir semini generationis : quia. secun- diiiii .\viccnnain, seinen siipcrriuum cst (liiarla' digcstionis. Hiimor autcm quartae digestionis, ex sanguine exprimitur. jVe/v/ testicu/oruiii ejus perp/e.ri sunt, id est, quasdam revolutiones habent nervorum, ut quarto de Animalibiis Philosophus scri- hit de gressibilium et generantium aninia- lium nervis. Lbi Alberlus ail : Tcsticuli. iit Aristoteles dicit, semen attrahunl ut vcii- tosa calore cholerae, de qua lacti sunt,

C sicut venlosa calore ignis immissi. Suspeii- si siint auteni in caudis nervorum : et nervi collimitati caiidis suis, per totum corpus plexi sunt reliculatim, ut nndique seinen Irahant et exprimant. Pcr hoc designalur, qiiod diabolus vilio islo foedatos, etsi ces- sare conentur. diversimode eos vilio hiiic denuo implical.

Ossa cjus ve/u/ fislu/cv ccris, id est durae inflexibilesque, consistunt. Elephas eniin habel pedes ct tibias inflcxibiles.similiter erura inflexibilia,unde quum cadit, nequit

D resurgere; ossaque solida habet, sine jun- ctiiris sive flexuris, ul gra\issiinum eor- pus inagis sustentcnt. Carti/cu/o i/tiusijua- si /amiiice ferrecc, id est dura, nec de lacili flcxibilis, qiicmadmoduin lainina seu ina- gnuni fruslum fcrri iioii facilitcr incurva- tur ncque extenditur. (lartilago anleiii est, iiaris \p\ auriuin vel alterius rei ossea leneritudo. vel os inolle sinc medulla. ut sunt extremitates costarum atque opercu- la ossium quae movenfur. Albcrtus aif : CartilaKO mediuin esf inter duritiam ossis

ENARRATIO IN T.AP. XI. JiH!

AnT. I, XVIII

i3

i'l inollitiem carnis, ol a iiatura inlciiioni- liir iii jiincturis laxis. ubi diio ossa coiivc- iiiiiiil. ni' sc invicein lani^endo. sc rraii;,Mnl aiil la^ilanl. Per lioc ohsliiialio liiaiiiili cl crudelitas designantur. Cujus etiaiii ossa intelliiri possunf peccatores leroces. ira- cuiuli el rigidi : qui a»reis listuiis conipa- rantiir. quia immansivi et perlinaces e\-

p,-ov.%\iii, sislunt : sed in profundiini peccatoruni venientes, conlemnunt. nec pa^nitenl.dai- tilago auteni illiiis, siinl liomines nioiiiii- res. qui vitiis in se deleclabilibiis prorsiis inlia>renl.ut sunt peccata gustus et tacliis. ludi. joci el similes vanitates : qui eliaiii suis voluplatibus sic ligantur ac delinentiir in malis, ut ferreis laminis comparenlui-. I/ise t'sf principlum viiiriiin Dei . R.x hoc verbo et quibusdam sequentil)us constat, qiiod ista non de elephante secundum se. sed ut est figura diaboli. et de diabolo tanquam re figurala principaliler profc- rantur. Non enim bestia illa, sed diaboliis prineipiiini viarum est Dei. id esl qiiod- dam principiiim atque pra>ciptiiini iiiler ceteraCreatoris.Nam inter angelos el cum illis esl conditus. Princepsque da'iiioniim suiTimiis fuisse creditur angelicorum spi- riluum. Qui eliam principium viaiuin llri asseriliir, quia primo exstitit caiisa. qiiod Deus circa intellecluales creaturas non so- lum via miserieordiee, quie sibi pi'oprie competit, usns est, sed el via ulciscentis justilife. qiiod ex creaturariim perversilate contingil. Ille enim diabolus primo pec- cavit. aliisque peccandi fuit occasio. Qtii fecil eum. id est Deus creator diaboli, quaii- tiim ad bonam ejus natiiram : quo verbo vilissima Manicha^i destruitur liiercsis. diio principia effecliva ponenlis ; uiiiiliidliii (lladiuiii ejus : id esl. seciiiidiim s:i])ien- tia? sujp censiiram jiistili;eque ilictamcn determinabil el ordinabit. quantum diabo- lus siia potestate. crudelitate seii tcntatio- ne honiines impiignel. ne scilicet iiltia vi- res lenlentur. Nam et per angelos sanctos ilaMiionum polestalem coercel. nc pio siio libilo nos impugnent. Proptei i|iioil ait

iCur.x ti -Xpostolus : Fideiis Deus, qiii iioii palietiir

.A M>s lcnlari sii[)ia iil ijiiimI [inlr^lis. scil l'a- cii'l i-iiiii tciilalione provenliiiii. iit possilis siistiiieii'. Dciis enim taiii|iiaiii sii|iii'iilissi- miis ac fideiissiiiiiis oiiiiiiiiin modcralor. hiimanain fragilitatem cognoscit.et iiniiis- iujiisi|ue liisposiliiiiies ac vires atlendil. i|iiaiiliimquc iiivisil)iiis ille lioslis Iiomine fmtior. industriosior. inlatigabilior sit. \m-v- |)eiidil. Ideo applicat gladiiiiii ejiis inndo [irielaclo.

Huir inontes herbas ferunt. Si ad ele- [)Iiantcm referatur. sensus est. quod in

B iiiontibus nascuntur graniina qiiibus nii- liiliir. Oiianliim vero ad diaboliim. sensus csl. quod montes, id est superbi el magni iii sa>culo isto. pariunt ei delectationis seu rercctionis materiam. complendo ipsiiis voluntatem. PrECserlim quoque id agiinl prsplati et principes negligentes seu impii, (jui subditos suos diabolo escam ac prfe- dani efficiunl, dum eos in peccalis enu- triiint, aut certe non corrigiint. juxla illud Jereniife : Oiiia stulle egerunl pastores. et jer.\.n. Dominiim non exquisieriinl. ideo dissipa-

G tus est omnis grex eorum. Unde in Joanne liii|tiilur Christus : Mercenarius fiigit.quia jomm. x. 1111'icenarius est: el lupus rapit el disper- "•'-• i;il oves.

Oiiines lieslio' ar/ri ludunt * ibi, scilicef • luJent iii montibus coram elephante. Xam bestia illa.animalia alia non manducat. Ideo cum ipso morantur. quia non nocel eis. ul di- citur. Porro. quanlum ad dsemonem. sen- sus est. quod besti» agri. id est homines bestialiter conversantes ibi. videlicel sub potestate et protectione montium jam di-

D ctoriim scu domiiioriim pravonini. hidiiiil i-l inaniter gk)riaiitiir : qucmadiiiodiiiii l)a- niel habet. quod sub arbore, per quam um,.K.'j. lex Babyloiiis cxpriiiiitiir. oiiiiies beslia "" habilabaiit. lleiiiiii. bcslia' siiiil ihciiioiies. di' qtiihus cantaiiuis : .Nc liadas bcstiis />.! ixxin. aniniam confilentcm tibi. .\ger vero mun- 'y„,„,^,„ diiiM significal, iil .Malllueiis asserii. Bc- :<. ^lia' crgo agri, sunt dspmones hoiiiiiiiiin tenlatores : qiios etiam Aposloliis miiiidi npi.es.u. rectorcs appcllat, hoc esl hoiiiiniim miin- '-• danorum. Hae besti» in montibus, id esl

24

ENARRATIO IN CAP. XI. JOH.

ART. I.XVUI

pra-fatis impiis hominibiis. Iiidunt : quia de eorum pessiina vita helanliir.et ad om- nem eos insaniam trahunt, vanissiinisque oecupationibus mancipant. Ideo Psalmista

/>«. xMv,3. oravit : Neque irrideant me inimici mci.

Eceii.Kxm, Et iu Ecclcsiaslico scriptum est : Domine

'• ^" pater, ne derelinquas me, ne gaudeat ini- micus meus.

Sub unibra dormit in secreto caJnmi in locis humciitibus. Hoc de elephanle Tho- mas pulchre exponit, dicendo secundum .\ristolelein. libro de Animalibiis : Ele- phantes in soliliidine manenl, potissime circa fluvios,quoniam ibi sunt arundinela et salices, ac loca umbrosa. Sieqtie dormil ibidem sub lalium umbris. inler secreta loca calamorum sive cannarum. in locis humidis circa lluenta.qiium sil animal na- turaliter siccum et calidiim : propter quod talia refrigeria quserit. Protegwnt umhra- umltram cjus : id esl, condensam umbram exquiril.ut scilicet diversarum rerum iim- bris contra sestum protegalur : quariiin umbrarnm una sit superior, lanqiiam ab altioribus causata arboribus. Ideo subdi- tur : Circumdabunt eurn salices torrentis, id est arbores sic vocatse, quae circa tor- rentes nascuntur : quarum umbras, quia densiores ac frigidiores sunt umbris cala- morum sive arundinum, elephas quaerit, et juxta arbores tales quiescit. Ad lillerain quoque loca quierit umbrosa.quoniain mc- laneholicum animal esl el sicctv comple- xionis. Per quse insiniiatur, qiiod diaholiis in Iiominibus oliosis et voliiptuosis man- sionem sibi consliluit in secretis conciipi- scentiarum latibulis. Oiii homines conlra labores poenitentiales el ;estus pugnarum, quibus adversiis hiimaiue salutis hosles pugnatur, umbras carnaliiiin (lcliciarum el refrigeria pausationis acedios;e oplanf *•[ amplecluntiir. ita (]uod umbra siiper uiii- bram oritur eis. De quibus cantatur in Ps.vwn. Psalmo : In labore hominum non siint, el

^' '• cum hoininibiis non flagellabunlur. Pro-

diil quasi ex adipe iniquitas eorum: trans- icrunt in affectum cordis. Denique, salices sunt arbores infructuoste : per quas homi-

Joftnn. XII, l'J.

A nes vitiosi.a bonis operibus steriles, desi- gnantiir. Qiii omnes diabolo se adjungunt, el illum quasi circuindant, quemadmodum justi Deuin, secundum illud Psalmi : Sy- ft.vn.s. nagoga popiilorum eircumdabit te.

Absorliebit fluvium, ct non mirabitur. Hoc dicitur ad innuendum quod animal istud singulariter mullum bibit, qiium sit siccum et ealidum.et maxiina' qiianlitalis. Ait namque Philosophus libro de Animali- biis, quod elephas quidam potavit quatuor- decim .Macedouicas melretas pro seinel, et

B iterum sero alias octo. Ideo per hyperbo- len dicilur, Absorbebil liin iiim, id est, iii- solite multuin bibet : sicut de homine miil- tum vorace asseriinus, qiiod solus comedet loliiin : quemadmodum etiam in Joanne deChrislo aiunt Pharisa^i, Eece totiis mun- dus abiit post eum. Siinili sensu subjun- gilur : et habet fiduciam quod influat Jor- da//is in os cjus : id est, multum poculum j)raestolatur et appetit. qiiasi confidal ct cupial se fhienta exhaurire. Fiducia itaque hic pro naturali seii animali exspeclatione

C accipiliir.

Mystiee, diabolus absorbet fluviiim, id est multitudinem hominum instar flumi- nis abundantium ac inslabilium : nec mi- laliir. id esl. pro magno non habel, qiiod lales spirilualiter devorat ad vilia indu- cendo ; sed habel fiduciam quod influat .loriianis, id esl colleclio hoiiiiiuim ijuibiis iiiest Dei cognitio : qui per Joidanem flu- viiim terrae promissionis signantur, in qua Dei vigi^bat notilia : in os ejus, quia et la- les prsesumil ae sliidet dejicere. Vel, |)er

I) fliivium designantiir incrediili, in quibiis nulla esl virliilum staliililas; per Jorda- nem, in quo bapli/atus esl Christus, fide- les : el utrosque invadit diaboliis, illos(|iie iiniversos absorbel.et horum plurimos viii- cil. Hiirsus, per fluvium sa?ciilares, jier Jordanem religiosi inlelliguntur. Diaboliis ilaque sjeciilares fallit et superat : nec mi- lalur, ([uia hoc inagnum non aibilratur : sed habet fidiiciam, quod religiosos quo- qiie valeat devorare : imo quo aliquem viderit virtulibus oiagis studere, eo invi-

.U„i:l,. III.

ENARRATIO IN CAP. XI. lOIi. — ART. l.XVIII

2S

(liosiiis atqiie cailiiliiis nililuriMiiii prosler- nere. Aci qiiantani vero riiinain [ilurimos religiosornm (lcjeccril. lam lauK^nlabile qiiam olarum esl inlucri.

In ocnlis fjiis. videlicet elephantis. <jiut- si /nimit rapirt einn venator. Uniis qiiippc modiis capicndi lianc bestiam cst.qiiod iii via cjus lil lovca. ciii aliqiiid superponi- lur. cui cl cibiis superponi solet. lta(|uc elephas stiper locum ilhim devenicns riiil in lo\eam. cl caiiiliir lali dolo. qiicmad- inodum piscis hamo. Insupcr. elephante sie lapso, unns venator accedcns, pungit ct pcrcutit ipsuiii. .\llcr autcm venator adveniens, voleiis bcsliam sibi facere man- siietam ac snbditam, percutil primum ve- nalorem, el ainovcl ne pcrciilial clcphan- lem. (latqiic ci comcderc hordeum. Quod ([num ler vcl ([uater peregerit, elephas di- ligil se juvanlcin. alqiic dcinceps ei obedi- ens inansucscit : sic^iue capiliir pcr cibiim sibi oblatiiin, siciil piscis pcr hamum. in qiio esca osleiidiliir, ct aculcus occullaliir. Per quod myslice liguratur modiis. quo per Ghristum superatus est daemon. Chri- stus enim corpiis suum passibile objecit diabolo : quod iile occidi procurans, ca- ptus et victus est eo, quod velut escam invasit, videlicet corpore seu morte cor- poris Chrisli, qnod Christus velut cscam diabolo demonslravit : qui aculeo corporis hujus, hoc csl virliile divinitatis Christi, seu merilo obedientiie ejus, transfixus est instar piscis hamo dctenli.

E/ iii siidilms pfrfoniljit na rcs ejiis. Woc dupliciter explanalur. Primo, quod elc- [ihanle pripfalo mndo in fo\eam lapso. pri- inus vcnalor sudibus seu palis perforal nares cjiis. quia siint molliores, idcoqiic magis LTsiva». Scciindi). iit liis vcrbis lan- gatur alius modiis capicndi clcplianlcm. Nempe, nt libro dc .Vnimalibiis Aristotcles referl. venatorcs c(|iiilaiil clc[)Iianles do- inesticos, sic(|ue inse(}uuntur elephantcs silveslres, el instrumentis quibusdain acii- tis [iiingunt cosdem. naresque perforant.Sic (Jlirisliis suis virlulibus proslravit dia- boluni.

.\ OiKC aiilcm liic dc diabolo siib figiira elephanlis c.\[)osila sunl. .Vlbciltis ad litle- laiii cxponil dc naluia animali cl brulali cxsistcnlc in hominc, piila dc scnsiialilalc. tjuoe vero consequenter de diabolo dicun- Ini- snb noniine Leviathan, vel sub figiira crli, ipse cxponit de inlectione scnsitiva' [larlis in honiine a da?mone seu serpcntc. Scd liltera non videtur ad hoc consonaic, ncr congrnc applicari, qiieinadmoduin to- tiini ejiis proccssum considcranli palcscit. 1'hilosophantes auteni JndaM, ul Moyses

B -Kgy[)liiis, Abraham His[)alensis, Isaac ef .Incob .Mkindi. per Lcvialhan inlcllcxcniiit inaliliam piivalionis infiisam iii lolam nia- lcriam. sccundum eos : i|iiiiil lcxliii minus concordal.

CiOnsc(|iienlcr l)oiiiiniis dcsciibil [iii»|iric- latcs diaboli sub nomine et similitudine ccli. ([iii inter oinnia animalia maiina. ([iiantilalc ac potestate cxccdit. ct alios dc- \()ial [lisces : proplcr (|iiiid convenienter designal diaboliim, qiii nalurali [lolcslale homincs superal iiniversos, ct dcvorat plii-

C rimos. Porro, quod ista non sint principa- litcr dc ceto, sed de diabolo dicta, palebil cx subdilis. Rursiis. iit ail Albcrlus. fabu- losiim et stultum est dicttim .liida'oriini, dicentium quod Leviathan sil serpcns seu piscis, circulo sui corpoiis lolum terrse cingens seu amhicns globiim : qiii solcm (;l radios ejus apprehendere nititiir alque vorare, sicque solem in circuitu sno scni- per e.xagitat fugientem.

Aii c.rtriiliere poteris Lcriiillian liauio? quasi dicat : Xequaquam valebis cetum de

D a([iiis [icr hanitim cxlrahcre, i[uum sil laii- la' magniliidinis, pondcrosilalis ac roboris. (iongruc qit0(|tic celus vocalur Lcvialliaii, i[tiia Lc^iallian inlci[)i'claltif, ailililanicn- liiiii ciiriiin. Ccliis aiilcin nitillo iiiajor cst ([uanlilalc. ijiiam aliqiiis piscis, aut etiam aninial ([iiodcnmqtic lcrrestrc : siquidcm, Pliiiio tcslanlc. occtqiat s[)aliiim ([ualuor jiigerum : et jiixta Isidorum, cetus habet corpus lam grande ul mons. Et func lii/a- liis ti/i(/iiiiin cjus^ id esl, non polcris eum caperc per fiineni in lingua sua. qucmad-

26

ENARRATIO l.\ CAP. XI. JOr,.

ART. I.XVIII

/tOHI. XVl

iO.

Luc, X. t'.t.

Joann, 31. :ii.

Coloss. 15.

iiiodum aliqiii alii pisces capi solciil |)ci' . riincni hanio appcnsiim, ciijiis acuiens in- Irat lingnam piscis. qiii capiliir, sicqiic lenlus cxlrahilur. I'cr i|iiod inyslice insi- iiiiatur. quod diabolii- huiiKina poleslalc siiic Dei jrralioso auxilid siipcraii non va- lcl, nec a siiis suggeslionibus impediri. nequc ex hominuni cordibns extrahi ; scd Dei virliis cl gialia cxigunliir : ciijiis aii- xilio lacililcr superalur, juxla illud ad Ko- inanos, Deus conteret Salanam sub pedibiis veslris velociler. Ilaque Chrislns. cjus(|ui' \ irliile minislri ipsins. hamo exlraxciuiil Lcviatlian. qiiia perChrisli |)assioncin pro- slraveriinl iliaboluni. cl dc homiiiiim cor- dibus cjecciunl. ejnsqiie siiggcslioncs cl praesumptiones compesciicriinl. Unde in Luca loqnilur Chrislus discipulis :.Kcce dedi vobis potestatem calcandi super ser- pentes et scorpiones, et supra omnem vir- tutem inimici. Insuper. passione inslanle, asseruit : Niinc princeps hujiis mundi eji- cietur foras : et : Ego si e.xaltalus liiero a terra. omnia traham ad me ipsum. Hoc est quod ad Colossenses ait Aposlolus : Exspo- lians prineipalus el poleslates. traduxit contidenter. Itaque. fune, id est fide el merilo dominic» passionis, ligata est lin- gua diaboli. superalunnie i])se a veris Chri- slicolis.

Numqukl jiories rirciilum in narihus e/?M.'' id esl. ferrenm seii aliiim eirciiiiim in narilius celi ponere ncquis, ut sic eiim cogas tibi servire el siibdi : qucmadmo- diim Iioino compeiiil biilialiim sibi servire ac subjici, inillcndo anniiium IVMMCiim in naribus ejus. qiio faclo, circunidiicil cuin quo vult. .liil ariiiillii iifrforaliis niii.ril- lam ejux^ tanquam dical : .\on potes hoc. Et sumiliir liie armiiia pin iiamo. seii fre- no vel camo. qiio equiis vel cameliis diri- gitur ad hominis volunlatem : quornin maxillfe quasi perforari videntur. duin in eornm orc frena vei cami mittuntur. Per quod figiiraiiler datur inlclligi. quoii lui- mo diaboium nequeal ad libilum suum de- ducere. ad scrviendiiinve cogere pi'opria et humana virtute : sed Christus sua po-

A lcslate lioc egil : qui circulum posuil in nare diaboli, id est, divinitalis sufe omni- polenlia, iino et creala' siue sanclilalis ef- ficacia. malignilatem asluliamquc diatioii refrenavit. Armilla quoquc. id est sanctis- simie conversationis ac aniarissima' pas- sionis su» dignilate. virlulc ac merito, sic dejecit et vulneravit diabolum, ejusque pcrforavil niaxiilam, id est devoralivam caiiiditatem, quod cliain cos quos diidiim absorimil. perdiiiit : et quos absorbel, fre- quenler ainillit. dum peccatores veraciter

B po-nilenl el salvanliir : quemadmodnm, pcrforalis maxiliis, cibus ex ore dilabitnr. Siquidcm.per maxiiiain esca sub dcnfitius conlinelur. ne excidal. sed niasliccliir. Id- circo designal malignitatem et dolum dia- boli. quibus peccalorcs sub suse criidelita- lis denlibus conlinel : sed virtute el inerilo Christi eripiunliir qnamptnres, ut David quum homicidium et aduiterium commi- sisset. -Nam et passio Christi fecit quo- dammodo adhuc 1'utura cl exspeclala ac credila, quod fecit prjesens atque prseteri-

C la. Denique, juxla hunc moduin loquendi, siipcrbissimo regi Assyriorum Dominus ioquilur per Isaiam : Pouam circuiuin in naribiis tuis, et frenum in maxillis tuis.

Xum<iuid multiplicabit ad te preces, aut loquetur libi molUa ? Numquid feriet te- cum pactum. et accipies eum servumsem- piterniim ? ()\VAn\\\Y(\ ad celum. sensiis esl facilis, quod scilicd lanlie est forlitudi- iiis. iil iiihii cuicl itc liomine, nec liineat eiim. Idcirco non dcprccalur eiiin, neque bianitiliir ci. ne capialiir ab eo : nec foe-

I) dus amiciliie facil ciim iiominc, ncc pro- inillil ci pcrpetuam ser\ilulem. I{| ha^c qiialiior intcrdum se per ordinem habenl : iii liiiin qiiis cx limorevel necessitate vi- clori porrigil ])rcccs. deiiide biandilur, ter- tio ad pacliim suscipilur, el poslrcmo per pactum perpetusp servituti subjicitur. Per qua» omnia. secundum Thomam. datiir in- lciiigi, ijuod diabolus tiominem secundum se sen natiiraliasua non meluit,ul ci qua- si superiori aut forliori preces vel tjlandi- incnta, paclum aul servituteni exhibeat :

II Heij.

:i. i.

ENAnnATin in c.ap. xi. joii.

i.xviii

27

.l/<l(//l.Vill

11.

Maie.i.H

llnilm, : .yallh.ym.

ii: Hallh. Mi. i9.

/.iic. I. i'. Malllri-.H

Luc. IV. 11

cl >i lalc quid liiigal. laeil lioc ad lio- iniiiuni deceptioncm, ut ipsi polius sibi siibdanliir. niiani eis ipsc. Vcninilaincn dia- boliis liomincs qiiosdaiii limcl pioplcidona siipciiialiiralia cis diviniliis ilala : proplcr qu;p aliqnaiido t]iiosdam prccatus cst, ct qiiibusdain oliedirc alque scrviie rrequen- lcr conipiilsus est. Unde et Ghristuni in l^vangeiio serihitur deprecatus. dicendo : Si ejicis nos, inilte iios iii pt^rcos. Midlia quoque diabolus Christo dixit, juxta iilud .\Iarci. quo ait ad Christiini : Scio quia sis Sanctus Dei. Kt ilcruni :.lcsu. Fili Dci siim- ini, venisti ante tenipus perdere nos Mn hoc denium, secundum (iregorium, diabo- lus quodammodo ferit pactum ciiin Deo, ipiod ex ejus licenlia homines tenlat : sed et divina> justitiae in punitione pravoium subservit. Christus vero omnem daemonum lurbain habet feternalitcr subditam. Unde in Kvangelio. pandens se diabolum supe- rasse, teslatur : (,)uum forlis armatus cu- stodit atrium suum. in pace suut ea quse possidet ; si autein forlior illo siipervc- niens vieerit eum. universa ejus vasa di- ripiet, et spolia distribuet.

XunKjuiJ llhides ci rju/isi ari ^ id est, fraude eum non poteris in liiain redigere potestatem, quemadmodum hoiiio avi il- ludit, duin eam per retia capil. Tale au- tem quid ceto inferre, non est unius ho- minis. quamvis intcrdum a pluribus pcr quasdam capiatur industrias. Aul ligdhls eui/i ancillis tuis ^ id est. non poteris ce- luin ligare, ut ei ancillse lua' alimenta mi- nistrent. vel secum exerceant liidum, sie- ut ciiiii ave qua' capta ligaliir ut ciim ea ludatur. (Juibiis verbis subtilitas. experi- ciitia atque calliditas djenionis designan- liir : qu;e taiita' sunt. qiiod ipse hiimana industria circumveniri non potest aut viii- ci. nec aliis illudendus praeberi. Sed Chi i stus eum vere, virtuosc ac sapienter. juslc multiplicitcrque decepit. dum el .Malrcm Yirginem habuit desponsatam. et in Kgy- plum confugit. atque iii Irina tenlatioiic ila respondil. quod diabolus rccessil coii- victus, ambiguus seu deceptus : sed et

.\ lcmpoic [lassiiiiiis ma.ximc ciim lclcllil.

in lanliim. iil .ludaeos ad crticifigendum Maiih. insligarcl. el in i[)sa [lassionc formidaus. ^''*'"' -'■ iixoreiii Pilali. ad rogaiidum [)ro (!lirisli aid.w. ereptione. gravilcr horlaicliii-. Ilcniijiic ancillis suis Chrislus illum liga\il, diim tot personis feminei sexus polcslalem d gratiani prffivaleudi da>monibiis eontulil. Nam ct infirma et abjccla ac coiitempti- uori.i:, liiiia slultaciue mundi clcgil Dcus, ul con- ''"■ riiiidal sapientes, ut ait .\postolus. Ciiitvidcnt eiiiii ainici. dicident illuiii iie-

H '/(diatoi-es ? Hoc uno modo interrogative et negative exponiliii . iil ^il ^cii^iis. i|iioil taii- la sit ceti magniliidii. iil ali([iiaiido eaplus. loti regioni sufficial. Ideo nec particula- riter inter amicos dividilur. nec a negotia- toribus carnes ejus ven(Junlur. Per quod insinuatur, quod doemonis malitia tam ple- ua est lerra.ut nequai[tiam opoilcat uiium hominem alteri dtfinouis auxilium adipi- sci, praesertim quum ipse tam pronus sit omni malevolo coopeiari. Seciindo expo- nitur affirinative. .\on enimccto caplo ho-

C iiiines vesci possuul. iiisi eiiis corpus ali- quo modo dividatur seu concidalur. Unde el negoliatores aliqua ejus frusla alictibi vendere possunt.Sic etdaemon ciiiicidiiiii . diiin per pr^dicationes. preees et mcrila ainicorum Dei. inembra ipsitis ab ipso tol- liintur : dum scilicet impii convertuntur. .\ negotiatoribus quoque dividitiir. quuiii [)cr praedicatores et prylalos. (luibiis ait Salvator. Negotiamini diim venio. in di- /.uc.^ix. versis miindi parfibus diversi peccatorcs "■ ad juslitiani reducunliir. Tales qui|)pe iic-

D gotiatores de lalenlis scii donis sibi con- eessis spirituale lucruin faciiinl ac rc- [lortant. dum verbtim el exeiii[)liim alii^ c.xliibent : at([ue ab eis s|)iriliialcm idc- iiiiil fructum. dum el illi [iioliciiinl. cl isli participcs riuiil [uiirccliis illniiim, lliiic ilc l^cclesia Provcrbioriim ulliiiio lcgiliir : 1'acla esl ([iiasi na\is instiloris dc longe rrov.xwi, portans paneiii stiiiin. ''

Xii iiv/iiid iiiijjlclii.s sai/ciins pcllc ejus ^ qiiasi dical : .Non. Si eiiim capi a le non potesl, consequens est, quod nec pelle

28

ENARRATIO IN CAP. XI. JOB. — ART. LXVIII

cjiis retia tua implebis. ,4«/ (/in-giistimn ' piscium, id est instruinentuni pisealorum. virgis perple.\um. in prorundum jjurgitis positum ad pisces c&^\eni\o?,.capite inins^ id est, lani magnum est caput ceti. quod inlrare non valet hujusmodi inslrumen- tum, ideo capite celi non potest impleri. Gurgustium autem est nomen fictum a so- no. secundum Alliertum. quoniam aqua ■orciiidines currens inter capedines", gurgur sonat. Ycl. gurguslium a gurgite, in qiio poni- lur, noniinalur. PraMerea Thoinas referl. quod niaximi celi. longissimis cuimis quos hahcntdimi doiniiunl in rupibiis. pendent ad saxa, iil dicilur : liincque appropin- quaiis pisealor. quanliim polest de pelleceli solvit. seii dcponit, a lardo ejus circa caii- dam. Ksl eniin animal valde pingiie, ita i[uod propler pinguedincm incisuram la- lem non sentit. Sicque ininiissis fiinibus. quos ligat ad saxa vel arbores, excital ce- liim lapidibus fiinda-: qiii cctus recedendo pellem dimillit.

Per qu» daliir inlelligi, secundum Tho- mam, quod diabohis virtute humana ne- quit includi, sicut quidam necromantici se diBmonem posse includere opinantur : sed totum hoc, quod sic includi videUir, ex ejus venit aslulia. qua utitur ad homi- nes decipiendos. Imo, si recte penseliir, omnia prffinducta pertinere videnlur ad pi\Tsiimplion('m nceromanlicoriim confu- landam, qui niluntur cuin da^monibus pa- ctum inire, vel eos sibi subjicere aut qua- lilcrcumqui' constringere. Rursus per isla iuiiiiilur, quod non huinana, sed divina virlule ac gralia, sagena, id est Ecclesia, ejiisque gurgusliiim, id est occulla loca, claiislra, collegia, pelle et capile ceti, id est simplicioribus , itemque prudentibiis secunduin carncm et Sipculiim peccatori- biis, adimplentur, quando hujiismodi pec- catores convertuntur, et Christo atque Ec- clesise incorporanliir.

A Pone supei- eum manum tiiam : id est, si potes, tua virtiite vince et comprime cclum.(,}uo insinuatur. quod homo propria vi nequeat daemonem conculcare. Ilaque nemo praesumat. neque de propriis viribus stulte hetetur. putando sc sine gratioso Dei subsidio posse reluclari aut pri-evalere dia- bolo. Unde Dei est ponere inanum super illum. quia ad libiliim reprimit ejus ma- liliam et virlulem. Memento belU, id esl disputationis istius meae adversum te de pra^diclis meis effeclibus. in qiiibus tibi

B probavi quanta sil mea exccllenlia atqiie perfeclio super le. Vel. .Memenlo belli. id csl. atlcndc (jiiomodo ego conlra diabo- liim pugno alque pricvaleo. Vel, .Memento belli, id est iinpugnationis qua te diabolus impugnavit, omnia lua tibi lollendo, te- qiic corporaliter vulnerando, ac per hoc contra tuam rationem bellando. Xec ultra iii/Jicia.s Joqui, id est,de cetero non loqua- ris incaute aliquid proferendo, quod vi- deatur meae sapienlife aut justitiBe deroga- re, quum videas te, non solum me, sed et

C effectibus meis tam infirmiorem seu infe- riorem.

Ecce spes ejus frustrabitur eum, id est. ce- liis effectu suee exspectationis privabitur, Dum eniin pisces insequitur, illis ad littora fiigienlibus, impingit ad terram seu littus, 11 bi aquis sibi deficientibus, redire non potest ad profunda aqiiariim neqiie rece- dere, unde nec pisces lales apprehendil : sed super aquam apparens, ab honiini- bus undiquc accurrenlibus pnecipilalur in morlem. Ideo subdilur. cl ciilcntibus ciin-

D clis qiii adsunt. pnvcijiitabitiir : quia ab eis occiditur. Sic diabolus spc sua frustra- tur, qiiia diim electos el virluosos devo- rare conatur. ab eis magis prosternitur atque affligilur. dum ei efficaciter reni- tuntur : qui in dic judicii cum omnibus suis praecipilabitur in infernum in om- nium conspcclu Sanctorum.

ENARRATIO IN CAP. XI. I JOB. — ART. I.XIX

29

ARTICULUS LXIX

ELICIDATIO CAPITLI.I yLADHAliE.SLMI 1'lilMI : Mi.N oLASI. ETC.

PHOSEOLITUH Domimis islo capitiilo propriolates diaboli sub siiiiilitiidine celi. Xoi) fpiasi cri/de/is suscilaljo einii. Quainvis hoc de ceto aliqualiler possit iii- telligi, ut Dominus asserat se tantaiii bel- luani tot piscium devorativam . non cx erudelitate creasse. qnasi iii marinorum devoratione animalium gloriettir, sed po- tiiis propter complendum ordinem rerum. et ad sua' potestatis ac sapientiu' oston- sionem, honorem et gloriam. iil ex lain miral>ilis bellua> consideralione sagaci. Creatoris eminentiam laudemus immeii- sam: convenientius tamen istud de dia- bolo explanatur. De qiio Dominus prote- slalur : Non quasi crudelis. id est non ex aversione. durltia vel crudelitate, siiscita- bo eum, id est, diabolum ad tontandiiin et affligendum liomines in hoc sa»culo li- centiabo, et eum in illos dcbacchari por- mittam. nec ex crudelitate tanlam dia- bolo contuli potestatem ; sed ut piiis el sapiens pator ac judex. sic ago et ita iiio habeo, ut homines per diaboli impugna- tionem probati exercitatique fiant, a suis qiioqiio peccatis per ejus afflictionem pur- gentur, atquo ad amplioreni gratiam pra'- parentur, Deum invoeare assuescant, timo- rati. solliciti. anxii consistant, a fiiliiris pcenis oiipiantur, et postremo ad gioriaiii celerius perducantur, preesortim quum po'- nsp vilie prEesenlis sint modicinalos. Hinc -./,.1,13. Sapiens dicit : Dous non ketalur in pordi- Toh.m.ii. tione vivcntium. Tobias quoqiie : .Non de- leclaris in perditionibiis nostris. Doniqiio verbum istud respondol ail id qiiud .inli yu6i«,ii. dixil Deo : .Mutatus es mihi in crudelem, et in duritia manus Iubb adversaris mihi. Quis ciiim resistere potesl vultui mco, id est praesentiae seu providentiae vel ani-

A inadM'rsioni iiioa' '. quasi dical : Ijiium sciam me esse omnipotentem. ciii niilliis \aIot resislere. idoo piiini mo cunctis ex- liilioo, et infirmioribiis clomonlom mo pra>- iiro : nec dsemonem pro suo libito desa'- viio in hominos sino : sod [lotoslatom ot \oluiitatom ejus coercoo, proiit homines posse ferre intueor. Ad majestatcm equi- dom miseiicordia maxiino poitiiiet. Ilinc .liTomi;? Dominus loqiiitiir : Qiiis siinilis jer. \ux, inri ; et quis sustinebit me? et quis est iste '''• |)astor ([ui resistat vullui inoo ,' Iii Mslher

B (|uoquo scribitur : Domiuo. lox omiiijjolons, icsiher\m. iii ditione lua cuncfa sunt posita. et non ''• esl qui fuje possif rosisfere volunfati. Ita- quo. quo quis aliis major ost aliiue poleu- tior. tanfo sif eis benignior : nihilo minus debito rigoreae ordine disciplina' sorvafo, qiiia et hoc ad verissimam portinot pie- tatem.

Quis antc dcdit milii, iil reddam ci ^ id est, primus sum omnium, independens. non indigens. Idoo nulli sum obligatiis. sod quidquid bonifalis vel innoconliie alicui

C inest, ineum est donum. Idcirco crudelifa- ti adscribi non potost. quod innocoiitos ol virluosos tonfari ot llagellari permilto vel facio : imoquia omnia feciomnia (|iiaiiliiin ad id ijiiod sunt amo. Hino ad Hoinanos ait .V[)osliiius : Quis prior dcdit illi. ot relri- /(o»i.m,35, biii'liir oi ; Quoniam ox i[)so. ot por ipsiini, "'■ et in ipso siinl omnia. Sapions qiioqiio di- oit Deo : Diligis omnia qiue sunt, ol iiihil .s'"/(.xi,j5. odisti eoriiiii qua; fecisfi. Omnia quw sub ciclo sii/i/. iiicii suii/ jiiro croationis. con- servationis et giibornationis. Idoo non crii-

D dolilatis, sed piefafis ef caritatis aniiiiiim ad meos gero effectus. Imo, hoc modo oiii- no creatum est Dei : sed de his qua* sub coelo sunt ideo Domintis loquitur, qiiia de

30

ENARRATIO IN CAP. XLl JOB. — ARl . LXIX

Leviallian e ca?lo in inlVriora projcclo, cl ~ de eis quos lenlal in lerra mancntibus. sermocinalur.

Insuper pandit. quod non ex crudelilale sinit diabolum honiines inipugnare. Xo» parcam ei verbis po(eiilibm, et ad deprc- candum composi/is, id esl. propler nulla ipsius verba parcam diabolo.sive sint ver- ba poteslatcm suam prtetVrcntia. sive Iiii- milialionem quanidam sonanlia. quin ejus potestatem refrenem. impiamque ipsius puniani volunlatem. Interdiim quippe ad deprecandum sc converlil aslute. nc a no- cendo arcealur. vel ne gravius affligalur. /.Kc.viii. ut qiuim loquitur (ihrislo : Obsecro le. ne me tor(]ucas. Torijucri cnini se insinuavil. si a nocendo cessaret. Inducla autem veiba non sic intelligenda suiit. quod diabolus iinquam veuiani deprecetur peccatoriini suorum a Deo. quum sit penitus induralus atquc impopnitens. Ex hoc quoque verbo ostenditur. iiuod non sit jani dc cclo prin- cipaliler menlio.

Qi/i.s rcvelahil faciem indumenli ejus ^ Hoc de celo Thomas exponit sic : Super oculos celi. ut dicitur. sunl qua^dam addi- tamenla carnea seu plicce in figura magn» falcis ; sunlque ducenla quinquaginta su- per oculum unum. et tolidcm super allc- rum : qiiibus utilur pro operculo oculorum suorum tempore magna^ tempestatis. Ila- (|uc. (Juis rcvelabit. id cst. a piipdictis pli- cis delegel et dctectam monstrabit. faeiem indumenti ejus. id est faciem in qua habet has plicas vcliit quemdam vullus siii ami- ctuiii ? quasi dical : Nullus. Nemo enim tain prope audet accedere. quoniam devo- rarelur a ceto. Pcr quod innuilur. quod fraudulenlias. duplicilales d calJidas dia- boli machinas ncmo sufficil capere aul manifeslare. nisi quanluin revelaverit sibi

iicor.11,11. Ueus. quemadmodum ail .\postolus : Non ignoramus cogilaliones ejus. pula diaboli. qui frequenler apparenti bonitale se veslil et pallial. ul siib specie boni decipiat. jux-

ibid .XI. u. la id ad Corinthios : Ipsc Salanas Iransfi- gural se in angelum lucis.Hinc. secundum Gregorium, aliler religiosas, aliler Scecula-

A res lentat nientes. .Malis cnim hominibus prava qiise cupiunt. aperle objicil : bouis vero latentcr insinuans. sub specie sancli- lalis illudit : illis lanquam familiaribus iniquum se manifestc insinuat: istis velut exlraneis cujusdani quasi honeslatis pra^ lexlu se pallial. ul mala qua eis publice non valel, bonae actionis tecta velamine. intromillal.

El ii) mediuin nris cjns rjuis iulrabil? Us namque eeti ila lerribilitcrdispositum. dentalum ct magnum esl. (|uod nullus au-

B det accedere. Habcl (juoque (ut fertiir) in gulture pelleni. vclul membranam multis niealibus pcrfoiataiu. nc quid valde cor- piilentuiu piissil ingredi venlrcm cjus : (|iiia per hoc impediretur ipsius digestio. si aliquid absorberet. Unde ad denolan- diim. quod nemo valeat os celi inlrare ad perscrutandum illos meatus, per quos par- vi pisces in ejus ventrem descendunt. Do- iiiinus ait ; In medium oris ejus qiiis in- Irabil ? (Juo designatur. quod intentiones el verba diabolicee suggeslionis. quibus

C homines absorbere molitur. homonequeat pcnelrarc. nisi sibi desuper reveletur : quales sunl viri exercitali. quibus data est gratia discrelionis spirituum. i Coi-.mi.

Porlas cuHus cjus quis aperiel, id est '"' duas mandibulas ceti, superiorem el infe- riorem.quae instar portarum aperiunturet lecluduntur? S. Thomas. per porlas ceti.in- telligit duos denles extremos cl maximos. quos habet ad modum dentium elephanlis vel apri. (Juo significatur. quod aslutiam violentiainqiie diaboli. (luibus vclut duabus

D porlis peccatores intrahit sibi atque incor- porat. nemo possit compescerc aut scrula- ri. pra^sertim ad exlrahendos pcccalores ex eis. nisi quanlum divina virlulc fucrit ad hoc idoneus faclus. Per yi/rum deu- liiiiii ejus formido, id est apparalus hor- libilis. quoniam ita dispositi sunt dentes ejus aculi, magni el solidi. iit adspicienti- Inis horrorem inculianl. Pariformiter den- les. id est crudelissimi modi quibus daemon nocel hominibus. exstanl terribiles. Deni- que, denles diaboli. sunl ejus ministri. vi-

E.\ARIVAriO I.N CAP. XI. 1 JUH

AHI'. I.Xl.V

31

(lclicel (liomoiips iiilciidio. iKiiiiiiicsqiic A iiisliiicliiiii iioii simianl, ncc i-^iliiinaliilcM

reroccs, polissiinc iinpii (locloics cl pvif- (licaton^s, |)ra'lali cl piiiici|)cs, (pii polc- state atil callidilalc alios ad pcccala iii- duciint, sicqiie spiritualiter coiilciiiiil, el aninianini strangiilatores liiint : |ir(iplci' jomm.s. i|uo(l riiics cl lalioncs vocaiitin, '^' Corpas ejlix qitnsi scitUi fusilia. id csl

de ^re fusa : (|U8C sunl forlissima.Sic cui- pus ceti robnsluin ac soliduin perliibcliii', propler s(|uamas dnrissimas, quibiis lcgi- lur el quasi armaliir. Hinc suliditiir : ri

admonitionem admittanl ; scd niuis alleii ailliaTcbil, qiiia sibi invicciii in pessimis laMMil et coopcianliir : el tenenlcs sc, cor- roborando sc mutiio in peccatis, neqiia- (|uam separabiinlur, quous(|iie impium af- recliim perdncant ad opus, Sic Pliaiisa>i el Saddiicei, (]uainvis inler se discordarenl, in Christi perseciilione concordabanl. Kl ha?c esl pessima aliinc dainnanda con- cordia.

I)cnii(iic, S, ficrnardiis iii qiiinlam scr-

Acl. xxiii. l,*:.Mallh. II, 7; XVI, I.

lo itipac/inii/idenl connexum seu junctiim. B iiinnc. Iiiciiin liiiiic conveniciilci cl piilchre

sijiiaiiiis sc jircinrii/i/tii.s. \[i\ quod nna \('- nil super aliain cx aliqua parlc. f^lenini celus, seeundiiin magniliidincm siii corpo- ris. maximas liabcl siinamas sibi forliler cohserenles. ul subdiliir. fi/n inii conjun- gi/iir : quia se inviccin laiij;iinl. cl partim operiiint. scilicet circa exlrema squama- rum : c/ nc .spirncii/nin ijiiident, Id esl aer qui inspiratione allraliiliir, incedit per ens: quia ob niiniain eaiiim conipressionem. non est ibi foiamen per qiiod aer intiet

apjilical rcli.nidsis. intcr ([iios (nl adslrnil) iioiuiunqiiain viliosa rcpcriliir (pioriiin- dam concordia : qni si rinlc xidciinl in fratre aliqiio aliqiiid pitocipiue ilc\iilionis, singnlarisqiicgralia' ac pcifecliimis in fer- vorc, compiinctione cl laciiiiiis. iiilerpre- tanliirin maliim. niiilcslc fcriint.el fiatrem liiijiismodi pcrseqiiiinliir, sinyiilarilatisquc arguunt. Hi tanqiiain perversi ac Ueo in- grati, de panc vita' faciunt sibi pabuliim morlis : et iindc spccialissimc a^dificaii

aul exeal, f/;(rt «/to-« «n'/«eye/.»(7 tenaciter, G debiierant. inde det(?rius scandalizantur.

polissime lempore sanilatis el roboris ce- li ; et /eiicn/es .se, id est niiituo sustenlan- tes ac eonfortantes, neqnaquam sejtara- biin/ur, durante vita sanitateque celi.

.Mystice. diabolus se habel ad homines maios et viliosos. siciil capiil ad corpus : nani influit eis inotiim ad vitia. Ilaqiic

Quod inde contingit, quoniam amore pri- vato et passionibus ex eo iiascenlibiis. pi;e- sertiin spirilualibus viliis, squalenl, foe- tenl, putresciint,alterius eminentiam ferre ct adspicere non valentes, .\d veram ergo alqiic piiiissiinam Dei ac pioximi earila- lem sc dent, el de alteriiis profectu ac

homincs mali, per cordis duriliam,et quia gratia veiut de propria laetenlur salute, al- propriam ac aiioruin culpain defcndiinl. tcndenlcs qiiod ait Euscbiiis limiseniis. pallianl seii excnsant, rite per sciila fnsi- qiiia nisi claiislraics proprias qiiotidie c.\- iia exprimunlur : sciitumqiie corporis dia- stirparc sludncriiil passiones, et proprias boli asscrnnliir. qiii jaciila corrcplionis D rescindere voliiiilates. muilo pejorcs fiiinl se penetrare non siniint. sed repclliiiit : el in claustro, quain cranl in swculo. sicut corpiis celi compaclum est squamis se prcmentibus, sic ipiilibcl horiini vcliit immiinda cl f(i'li(la sqiiama csl. alcpic co- riim miillitiidii c\ iniillis (|iii iii pravilalc concordanl. coHigilnr. ijiii iii laiilnm sibi in malis conscnliunl. iil meliorcs concor- diler persequanlur. el bonis ordinalioni- biis conformilcr renilanlur : ila iil ne spi- raciiliim ipiidcin inccdal jier eos, (]uoniani ila in viliis indiiianliir. iil Sjiirilns Sancli

S/ernutatio ejus splendor ignis. Stcrnii- lalio est inflalio a peelore siirgeiis. qiia' ad cxeundiiiii apcrtos [loros noii iiiveniens. cerebriim ascciidit ac laiigit. cl congesta per nares egrcdiciis, toliim capnt protiniis conciilil, sccnndiim (iregoiiiim. \'.\. iit ail .Mliertus, slerniilalio esl purgamenliim ce- rcbri, qiiando fiimosilas ab infimis ad ce- rebriim elevala. |tamiiciilis ccicbii iii se ciillcclis atijiic icslrictis. ac siibilo dilala-

32

E.NARRAT10 l.N f.AP. XLl JOB.

ART. LXIX

tis. per nares e.xcutitur. Quum ergo caput ceti sil maximum. fortissimam liabet ster- nutalionem : ex qua fit aquarum commo- tio cl elevatio. sicque apparel ibidem can- dor aquee surgentis ad modum splendoris ignis. Rursus. sicut in hominis sternula- tione niagna ex concussione cerebri com- moventur et oculi.ut quasi scinlillent: ila ex sternulatione celi fulgor quidani vide- lur micare ex oculis ejus : sicque sler- nnlalio ejus dicitur splendor ignis, non per essentiam. sed per efficienliam seu ef- feclum. quoniam causal splendorem. Per cujus sternutationem exprimitur mystice indignatio diaboli contra homines. quam in eos exsufflat : ex qua nonnunquam iu horainibus ignis irse. impatientiae. conciipi- scenlise generatiu'. duni ex diaboli tenta- mentis corda liominum taliter inflamman- lur, quemadmodum in libro .Machabseorum Uiiach.K, de -\ntiocho scribitur. quia superbia re- plelus. ignem spirans aninio, elc.

Refert hic Lyra. audisse se a quodam experlo in mari homine veridico. quod in ripa maris juxla Portugaliam. fuit inven- tus celus, de eujus lingna divisa onerali fuerunt viginti qualuor muli.rndeperpen- di polest, quanta sit moles belluae hujus. Ef ocull cjus i(f palpcbnv ciitiai(/i. Ocu- li namque sunt lucidi. Hinc ex oculis ce- ti. qui prtegrandes snnt. claritas qusdam diffunditur similis claritati aurorse. qua? tenebris permiscelur. Propterea oculi celi apparent micantes. Palpebra vero est sinns oculorum. significatque locum lucis dilu- culi. qui oculis ceti propler clarilateni hauc comparatur. Myslice. per claritatem oculorum ceti. naturalis perspicacilas in- lelligentise diaboli desiguatur. Naturalia enim, secundum divinum Dionysium, in dsemonibus integra ac splendida perman- serunt. Verumtamen cognitio praclica in diabolo penilus pervertilur ct fuscatur per ejus malitiam. quam B. Dionysius nominat furorem amentem. [ihantasiam prolervam. el concupiscentiam irrationalem. Idcirco lux intellectus diaboli. putius diluculo quam meridiei est comparanda. Lux autem men-

A tis angelicse. velut meridies perhibetur. Quidam quoque. per lucem ocuJorum ce- li. intelligunt teinporalem prosperitalem. quain homini proiniltit diabolus.Gregorius vero. per oeulos diaboli, inlelligit magi- slros consiliariosque erroris : qui aliqnid veri dicere solent. cui falsa commiscent. quemadmodum lux aurorse mixta est tene- bris noctis.

Bc ore ejus lauipuc/es procec/unt. id est vapores copiosi et calidi : qui ex interiori ejiis calore prngrediunliir. atque ob suam

B caliditalem lampadi comparautur ; sicuf tcvdce ignis accenscv, id est, vapores illi sunl odoriferi et suaves. queinadmodum ta-da : quod esl lignuni qiioddam. quod qiiiim accensum fuerit. dulcem spargit odorem. Fertur namquc de ceto.quia dum valde esuril. vaporeni suavem instar odo- ris ambrse. ex suo ore emiltit : quo odore pisces delectantur et attrahiinlur : sicque os ccli introeunt. et devorantur ab ip- so. Quo myslice denotatur. quod diabolus animarum damnationem esuriens. aliquid

C amoenitalis et deleclabililatis proponit eis in creaturis, quo alliciunlur. ac decipiun- lur ab ipso. dum delectantur in creaturis non recte. secundum voluntalem et legem ac ordinem Grealoris. Hinc in Sapientia> libro scriptum est : Creaturae Dei factse •Sn/i.Mv.ii. sunt in tenlalionem animse hominum. et in inuscipulam pedibus insipientium.

De naribus cjus procec/if fumus, id esl vapor seu aer adustus ex abundanti calore celi. quo indiget ut corpiis suiim tam gran- de queat movere. Habet namque pulmo-

D nem, atque respirat sicut delphinus. Sicut est fumus o//iV succenscr ntquc ferventis, id est rei contenlse in oUa bullienfe. .\er quippequi per respirationcm emittitur. in pulmone fuit. el calefiebal ibi per cordis calorem. qui pulmoni conjungitur : sicut aqua in olla calefit per hoc quod igni ap- ponitur. Hatitus ejus, id est e.xhalatio de ore celi procedens. prunas ardere facit, id est. fam calidus esl. quod ad prunas succendendas sufficeret : et loquitur ad simililudinem acceudentium in sufflato-

ENARRATIO h\ CAP. Xl.l JOH. — ARl. I.XIX

33

rio prunas. Et ftamma de ore cjus egre- ditur, id est tanti caloris fumositas, ul flammae assimiletnr. Per quae omnia insi- nuatur, quod (iiaboliis suis suggestionibus, tentamentis et machinis atque furoribus, hominum mentes velut prunas igne cu- piditatis, flammaque vitiorum et fervore libidinis freqiienter succendit. Unde per

/s.uv. 16. Isaiam Dominus ait : Ecce ego creavi fa- brum sufflantem in igne prunas.

I» cot/o cjiis morabitur forfitudo, id est, magnum et fixum robur habet in col- lo : aliter pondus tam magni capitis ferre non possel. Et. ut libro de Animalibus ait Philosophus, nullus piscis habet coUum, nisi qui generat halitum, quales sunt del- phinus et cetus ac alii quidam. Porro, per colluni ceti, erectio diabolicse pompffi ex- primitur : cui conjuncta est magna natu- ralis fortitudo diaboli, de qua infra ha- betur, Non est potestas super terram qua? comparetur ei. Per collum quoque diabo- li, intelliguntur aliorum subversores, qui communiter sunt potentes seu callidi : per quos diabohis suam exercet malitiam ac venena diffundit in alios, sicut per collum caput conjungilur corpori. Et faciem ejus pra'cedet egestas : id est, antequam cetus locum certum maris accedat, piscibus eum evacuabit. Quum enim sit corpulentissima et calidissima bestia, phirimo indiget ali- mento : ideo pisces sibi occurrentes ab- sorbet.et inopiam quamdam facit in mari. Similiter Taciem seu polentiam diabolic» mansionis in anima, prEecedit virtutum ablatio, et spirifualium bonorum carenlia: quia mentem inhabitare non valet, nisi donis gratia» anlea spoiielur. Membra car- nium ejus cohmrentia sibi, id est, membra corporis celi forliter sibi cohEerent. quuni sint spissa et grossa. Per carnes ceti. desi- gnantur carnales, qui facili inspiratione diaboli sensum ejus suscipiunt seu ei con- senliunt, et niolles sunt ad omnem im- pressionem ipsius : qui animales vocan- tur, quia, ut bruta, non senliunt nisi quce

icor.ii.u. carnis sunt, sicut ait Apostolus : Animalis homo non percipit quae sunt spiritus Dei.

T. 5.

A Judas quoqne in sua Canonica : Hi suul Judxi^. (jui segreganl semelipsos, animales, spiri- tum non habentes.

Mittet contra cum futminn. Hoc Tho- mas exponit de ceto ila ad lilteram, quod per fulgura divinitus missa, et in mare ca- dentia, sjepe naves periclitanlur. Idcirco probabile esl, quod et ceti quandoque per fulgura percutiantur. Et ad alium locum non ferentur : id est, fulgura ista a Deo emissa, certe et infallibilitcr langent ce- tum, contra quem destinantur, sicut sa-

B gitta a perito sagittatore ejecta, tangit id ad quod langendum dirigilur. Sicque in Sapientia" libro habetur : Ibunt directe Sap.r.a emissiones fulgurum. Per quod mystice de- signalur, quod divinfe polcstalis jaculis et flagellis seu ulfionibus diabolus et ejus mi- nisfri dejiciuntur ac condemnantur, nec plagte illfe alios fangunf. Cor cjus, scilicet celi, iiulurabitu.r quasi lapis,\A est, non fa- cilecedet fulminibus, sed proposse resistet ne corrumpatur. quemadmodum durum difficulfer corrumpitur. Forliaetenim ani-

C malia, dum violenfer fangunfur, vires suas quasi fortius coUigunt ef assumunt ad re- sistendum. Hinc subditur : et stringetur quasi malleatoris, id esf percussoris vel fabri, incus : quod instrumentum ex icfi- bus malleorum non frangifur, sed conso- lidafur et slrictius reddilur. Sic cefus sen- fiens laesionem, fotis viribus se opponit. Per quod, obstinatio, impoenitenfia atque rebellio diaboli ac membrorum ipsiusmon- slrantur : quia ex Dei percussione non cor- rigunlur, sed induranfur, ef renifi ac Deo

D prsevalere. quanfum in ipsis est, cupiunf. (^uuin sublatus fuAi'ril, iimebunt angcti , et territi ipurgabuntur. Hoc verbo osfendi- tur, quod isfa de ceto dicunfur, ul est fi- gura diaboli, seu de diabolo sub nomine Leviathan pro ceto accepti. Quamvis et- enim cetus sif magnum quid corporis mo- le. lamen respectu angelicte dignilafis ef perfectionis, quasi nullius repufalur mo- menli : imo homo, propler splendorem in- lelleclus, omnibus brutis sublimiler prae- staf. Non ergo ob cefi sublationem seu

3

u

ENARRATIO IN CAP. XLl JOB.

ART. LXIX

interreclionem, angeli sancti lenentur, quum et coelestes orbes, quorum compara- tionc non solum cetus, sed et tota terra ut punctum est, moveantur ab angelis. Vn- de unius beliuae occisioneni pro nullo aut minimo repulanl, sicut et nos unius occi- sioneni parvipendimus puiicis. De diabolo ergo ista dicuntur, imo de principe da?- moniorum, de cujus siibiatione seii expiil- sione a throno ccelesti, olim terrebantur angeli sancti, timore admirationis divinae potentiw et pavore reverentiali ipsius. Si- militer omnes electi et Sancli, in die ju- dicii de totali damnatione ac sublatione principis tenebrarum ministroruinque ejus admirabuntur atque limebunt, non pcena- li, sed casto et sapientiali timore, infini- tam Dei majestatem in suis effectibus non ignoranter, sed sapienler ac reverentiali- ter admirantes, eamque plene comprehen- dere non valentes. Unde et in Evangelio Ziic.x.xr,2i-.. Christus Yirtutes coelorum dicit moven- das ; et in Praefatione cantamus, Majesta- tem tuam tremunt Polestates. Denique an- geli taliter territi purgabunlur : et in casii diaboli purgabantur, non ab immundilia culpje, sed a minoratione perfectionis at- que scientiEe, in quantum ex intuitione divinoruin effectuum, aliquam sortiuntur illuminationem inferiorcs a superioribus, et superiores a Deo ; vel omnes, quantum ad aliqiia cognoscenda, immediate a Deo. Divinam autem excellentiam admirando, mox in ejus contemplatione refulgent, et quam jugiter in se ipsa conspiciunt, ex suis effectibus et in ipsa magis mirantur, quam in se sola. De hoc, sexto capitulo de Divinis nominibus, D. Dionysius plenius loquilur.

Consequenler de ceto, ut est figura dia- boli, loquitur. Qi(ia)i apiirehemlerit eum gladim, id est, si quis gladio coeperit cse- dere cetum, subsistere non poterit ipse gla- dius, neque hasta, neqiie (hora,r : hoc est. sive gladio, sive lancea, aut thorace per- cutiatur, non ei nocebit : imo instrumenta ista frangentur propter duritiam corporis ceti, praesertim quum diclum sit, quod

A corpus ejus sit quasi scuta fusilia, et den- vers. c. sissimas atque compactissimas habeat squa- mas. Reputabit eiiiiii ut paleam' ferrum, 'quasipa- et quasi lignum putriduni repulabit «'«.'id est, nec ferrea nec £enea instriimenta sibi ostensa limebit aut fugiel, quia his aut non, aut difficulter ladi valel. Per quae insinuatur, quod nulla potestate humana dsemoni possit qiiis prsevalere : et si ora- tionibus et virtiitibus Sanctorum supere- tiir, lioc divina et increata virtute prin- cipaiiter agilur; non ut talia ex hiimana

B potentia oriiinlur, imo potius in quanliim a Spiritu Sancto principiantur, qui in om- ni aclu merilorio motor est principalis.

Xon fugabit eum vir sagittarius : quia sagittas non timet, quasi ab eis jfedi non valens. Yerumtainen, ut narratur, quam- vis lalia non formidel, nihilo minus pro- jectione spiculoriim, quse non avertit nec fugit, landem vulneratur ac moritur, at- qiic ad littus morluus trahitur. In stipu- Jam ei versi sunt lapides fundce : id est, non plus curat aut metiiit ictus lapidum

G funda>, ipiam stipulam. Ictibus enim saxo- riim.qua? perfundam projici possunt,non Iseditur, quum tanlfe sit duritise atque pin- guedinis. Porro spiritualiter, viri sagitlarii sunt prffdicatores idonei, qui ex corde et ore velut ex arcu, verba acuta ac pene- trativa audientinm cordibus imprimunt et infigunt. Lapides vero fundse, siint ex- emplaria ac solida opera Sanctorum : et frequenter contingit, quod nec sanctis ver- bis, nec virtuosis operibus diabolus sic frenatur, quin tentet ac renitalur, sallem

D ad tempus ; imo virluosos saepe gravius importuniusque infeslat. Funda autem, in- tellectus consfans ac eruditus et practicus est, qui opera virtuosa emittit. Quasi sti- pulaiii wstimabit malleum :\A est, propter duritiam squamarum, quibus armatur, et spissitudinem atque pinguedinem cutis ac corporis sui, verbera malleorum non ciirat, nisi forle talia verbera diutius continua- rentur, praesertim super eamdem corporis partem. Et deridebit vibrantem hastam : id est, si quis comminetur ei, quod hasta

KNARHAIIO IN I.AI'. Xl.l JOB. — ART. I.XIX

38

Jub \\\\

n. 11.

eiim vclit invadeie, uuii liiiieljil, quia pei- lorari ita non potest. Hsec quoque diciin- tur, ad iiisiniiandiim aiidaeiani coli :seciin- , dnin qiiod aliqua talia de eqiio siiperiiis diela >iiiit. Tnde per ista innuitur. quo<l nullo lioniinis eonatii aul commiiialione diaboius siiperetur. nisi virliite Spiritus Sancli.

Suh ipso crnnt nnUi solix. id est, eos noii appretiabitur, nec eorum decore al- lieilur ut vincatur : cl xtcrnel silji rjua.si lultiiii aurum, id est. pro nihilo reputat aurum. sed spernit et subjicit illud su;p jestimalioni, sicut parvi pemlitur iutiim. Per qu;e insinuatur, quod nullius rei coi- poralis pulchritudine aut pretiosilate siili- dalur vel attrahalur. ita qiiod supereliir : el hoc, in quantum res illae sunt pulchr;e et pretiosa", non autem in quantum sunl ipsius nutrilivEe. Insuper. per ha>c signa- tur, quod corporalium rcrum preliositale et pretio diabohis non attrahatur, ut sub- dat se honiini, quainvis inlerdum hoc fin- gat, ut honiinem subjiciat sibi in errore et culpa. Possunt quoque per radios solis. homines verboet vita aliis emicantes: j)er anrum autem, caritate rubentes. intelligi : quos diabolus in hac vita aspernatur atque pcrsequitur.

hervescere faciet quasi ollain profitn- dum maris. Ceti enim aliqui tantae sunt magnitudinis. ut aquas inaris vehemen- ter commoveant, spumareque faciant. vel etiam tempestates in mari producant : sic- que mare a fundo videtur fervere. sicut aqua in olla igni apposila. Hinc Thomas ailegat Plinium. dicentem quod in mari orientali siintqusedam tanta» magnitudinis bellua>. ut ipsum mare ab imo vertanl et concitent, ac tenipestales efficiant. El /m- nel quasi quum ungueuta Ijulliunl : id est, tantum aquje fervorem ac spumam in mari concitabil, sicut est fervor et spu- ma unguentoriim in caldario bullientiiim : qua5 propter aerem inclusum faciiint am- pliorem spumani el coniinotionem in su- perficie, qiiam siinplex aqiia. Per qii;p notalur lurbuJentia et inqiiieludo. (|uam

.\ diabolus concitat in lioe niuiulo, pr;eser- lim in cordibus viliosorum : de quibus Isaias lo(|iiitur, Imiui ipiasi inare fervens, /s. i.vii, 20. quod (|uiescere non potest. .\am et diabo- liis ignita sua suggestione el impressione, ila sa-pe incendit fomileiii. (juod totum cor inlus incalescil ad maluin. I'osl euin lucebil semita : id esl, celo sc movente per aquam, apparet retro euni vestigium longuin sui processus propler graiidem siii corporismolem,qua inagnam facil in aqua concussioncni. quae non protinus conquie-

B scit. Ouo mystice denotatur.quod postdi;i- holicam tentationeni. et conturbationem (jiiam facit in aniina. renianent et appa- reiit ifliquia'. ita quod effectus perturha- tionis a diabolo eoncilala:', non semper sta- tiin sedaturet aboletur : imoaliquando diu durat, et difficulter exstinguitnr, praeser- tim qiiando nialo non in principio rite resi- slitur, sed illud in consuetudinein transit. ^■Eslimabit abyssum quasi senescentem : id est. tam avide et abunde pisces maris vorabit, et aquain ipsius polabit, quasi

C putarel mare cito siccandum ac fiuien- diiin : quemadmodiim esuriens qui opina- tur sibi escani defecturam, coinedit mul- tiim.contra futuram se praeparans famem. Per ipiod insinuatur. quod diabolus velut insatiabilis hoinicida. tam affectuose, in- cessanter et indefesse decipit animas, qua- si mundus essct mox terminandus. Quod enim senescil, prope interitum est, secun- Hehr.^,». dum Apostolum ad Hebr»os. Thomas au- "' tem exponit sic : .Estimabit abyssum quasi senescenlem, id est qnasi impotenlein ad

U hoc, quod abyssus devoref seii superet ip- siiin cetum. Per quod myslice innuilur, (|uod diaholus non tantain, tamque perpe- lu;im lepulat po'nam inferni. iit ob eam desinat impie operari, el Dco reiiiti. Imo. sic prave agit, quasi [)ulaici ihimniitioiiem infeini aliquando leriiiinandam : ;ul (piod ;rslim;indiim etiam (|iios(lam stiiltos indu- cit. (|iiiiiii tamcii lioc Scripluris sanclis clarissime obviel.

Xoii est iiolcsliis siiprr terrnm qiuv rom- paretur ei :\A esl. milliim lerrestriiim ani-

36

ENARRATIO hN CAP. XLl JOB. — ART. LXIX

iiialium lantw est rortiliulinis corporalis, ul cetus, qui sicul quantilate, ila el pote- stale vincit non sohim aqualica, sed et terrestria animalia. Dicunl quoque magi- stri naturalis scientise, quod majora sint aniinalia in inari, quain super terram : cujus causa, est abundantia humiditatis in semine et in esca. Unde in terris humidis majores sunt homines, quam in regioni- bus siccis, ut dicunt. Qtd factus est tit nullum timeret. Hoc doctores, non de ce- to, sed de diabolo per ipsum iigurato, ex- ponunl : qui ad hoc factus est, id est, ex sua creatione et suse naturfe proprietatc hoc habel.ut nullam creaturam terrestrem corporalenive timeat, quantum ad nalu- ralem ejus virtutem, tanquam fortior om- ni hujusmodi creatura. Nempe quod ho- mines sanclos veretur, ex supernaturali illorum virtute contingil. Verumlamen is- tud de ceto accipi potest. qui, ut ex pra- habitis innotescit, corporali robore vincit hominem, et omnem terrenam facturam : idcirco nec metuit aliquid horum. Et in hac locutione dictio, Ut, potius notat con- comitantiam vel sequelam, quam causam. Ps. (., 0. sicut quum dicitur, Tibi soli peccavi, ul juslificeris in sermonibus luis. Ad hoc eniin, quod lanlam vim corporalem ceto. tantamque vim spirilualem diabolo pra?- stitit Deus, consequitur iste imperterritus animus.

Per prffidicla ergo signatur, quod nulla terrena corporalis aut humana polestas, jpqualis sit poteslati diaboli, in quo nalu- ralia integra permansertint, juxla D. Dio- nysium quarto capitulo de Divinis nomi- nibus. Unde, quo altioris est speciei sive naturae, eo majoris est potestatis natura- lis : ideo non potestate naturje, sed gratise, homines prsvalent ei. Hincque nullus de propriis viribus potest prsesumere, aut de sua victoria vane gaudere. Imo timorati atque solliciti esse debemus, qui contra tam fortem hostem pugnam habemus, qui potestate atque industria, experientia ct infatigabilitate nos superal : a quo vide- mur, el quem videre corporaliler prohibc-

A mur; imo nec spiritualiler ejus congressus semper advertimus. Praelerea, secundum unam considerationem, diabohis factusest directe ut nullum limeret, id est, ut soli Creatori casto ac filiali timore subditus esset ; sed contra illum se erigens, nul- lum ex praesumptione vuU formidare, ni- si in quantum a Deo compellitur et ar- ctatur.

Otnne sublime videt, id est, ad alta se erigit, et ad aggredienda majora vultuni extollit : qui et in principio dixit, Ascen- ys..\iv,i4.

B dain super altitudinem nubium, similis ero Altissimo. Hoc autem ceto non com- petit : multoque minus quod subditur, convenit ei. Ipse esl rex siqwr omnes fi- lios swperbice, id est, in superbia eos exce- dil, tanquam primus apostata, qui ceteris formam recedendi a Deo, atque amandi propriam excellentiam primo ostendit.Cu- jus ducatum sequuntur omnes superbi : qui filii superbise appellantur, quia per illam quasi per inatrem diabolo spiritua- liler generanlur, sicut per caritatcm ho-

G mines fiunt filii Dei, et quia superbiam vehit matrem amant, sequuntur et ample- cluntur, atque ab ea foventur ; qui etiam servi superbiae dici possunt, quia vitio huic subjecti sunl. Propler quod secunda Petri inducitur : Iniqui servi sunt corru- wPetr.n,

■ . 19

ptionis ; a quo enim quis superatus est, hujus el servus esl. In Joanne quoque ail Salvator : Omnis qui facil peccatum, ser- Jomm.wu,

34.

vus est peccati.

Denique, juxta Thomam, Dominus ope- rationem suam quam cxercet in malis, ter- D minat in superbis, ut ostendat beato Job, hoc sibi fuisse prsecipue metuendum, ne a diabolo ad superbiam induceretur, sic- que ad regnum diaboli transferrelur : id- eoque abjicere debeat affectum et verba quae superbiam sapiunt sive sonant. Ita- que et nos, si filii et mmistri diaboli esse non volumus, si tam crudelissimi tyranni ac infelicissimi regis dominationem vere- inur, omneni prorsus abominemur super- biam : qu» sola omni virtuti insidiatur, et omnia gratiarum aufert charismata ; de

ENARRATIO IN CAP. XLII JOB.

ART. I.XX

37

Eccii.^i.-:. qua ait Scriptura. Odibilis coram Deo et A tectionemque Dei et illuminationem Spi- liominibus est superbia : qu» mentem ritus Saneti praecipue promeretur. Non summe excaecat atque turpissimam facit. simus filii superbiee, et ministri diaboli Omnem quoque amplectamur humilita- regis ; sed fiiii simus humilitatis, et fa- tem, quse ad omne bonum disponit. pro- muli Christi altissimi principis.

ARTICULUS LXX

EXPOSITIO C.^PITULI QUADRAGESIMl SECUNDI ET ULTLMI : RESPOXDENS AUTEM JOB.

AUDITA disputatione allocutionequc Dei, nunc ipse Job neo. ut dignum est, cedit. honorem et gloriam tribuit, et se ipsum humiliat atque accusat, secun-

/tid. XI. 4. dum illud F.cclesiastici : Quam bonum est, correptum manifestare poenitentiam I Jie- spondens aittem Job Domino, dixit : Scio quia omnia potes, quum sis infinitse po- tentiae. cui omnia seque facilia sunt, et cui nihil difficile est. Deo siquidem idem est esse, et potentem esse. ita quod ejus es- sentia est sua potentia. Ideo, sicut divina essentia est penitus illimitata, ita et ejus potentia. Quo verbo Job profitetur, quod Deus possit Satanam superare, et adversi- tates seu tentationes ab iilo inflictas au- fle6r.iv, ferre. Et nuUa te latet cogitutio. Omnia

" enim nuda et aperta sunt oculis ejus, se-

cundum Apostolum. Deus quippe suam cognoscendo essentiam, omnia intuetur in ea, quae illam quocumque modo imitantur sive participant, hoc est, queecumque ali- quid entitatis habent. Similiter cognoscen- do suam potentiam, cognoscit distincte, perfecte et plene omnia ad quae se illa extendit. Hinc primo Regum Deus testa- i/Tej.iTi. tur : Non juxta intuitum hominis ego judi- co : homo enim videt qua" parent, Dominus aulem intuetur cor. Porro, secundum Tho- mam, hoc verbo sanctus Job fatetur se fu- isse aliqua superba cogitatione pulsalum. videlicet recitando suas justitias : quod Deum non latuisse insinuat. Ideo, contra negantes Deum omnia inlueri, subjungit :

B Quis est iste qui celat consilium, id est, cordis sui dispositionem,definitionem seu inquisitionem putat se Deo posse abscon- dere, absque scientia, id est ita quod Deus illud non sciat? Vel. Absque scientia, id est, imperite et stulte hoc putat. Gregorius vero exponit sic : Job diabolo exprobrans, dixit : Quis est iste, etc. ] id est, diabolus consilia fraudium suarum adversum nos nobis occultat : et hoc absque scientia, id est. irrationabiliter el insipienter hoc agit, quoniam licet propria subtilitate occultas

C illius machinationes adspicere non possi- mus, Deo tamen revelante nobis miseri- corditer deteguntur. Insuper, verbum is- tud generaliter accipi potest contra omnes qui sua prudentia aliis salubriter consu- lere possunt, et sana consilia mente con- cipiunt, nec tamen proximos suos dirigere, adjuvareque curant : quum tamen hoc agere. sit eleemosyna spiritualis : et istud omiltere, caritati et pietati repugnet.

Tdeo, quia videlicet tanta est potentia ac sapientia tua, o Deus, insipienter locu-

D tus sum. Ut enim ex dictis in exposilione jobxxwx, habita superius patet, beatus Job aliqua'*''^- dixit incaute, ita quod amici ejus el Eliu fuerant graviter scandalizati. Unde circa finem prffialiegati ail capituli : Qui leviter ibidem. locutus sum, respondere ultra quid pos- sum ? Unum loculus sum, quod utinam non dixissem, et ailerum : quibus ullra non addam. Ea quoque locutus sum, quce ultra modum, id est ineffabiliter et in-

38

ENARRATIO IN CAP. XI.II JOB.

ART. I.XX

Eccli. ]ii ii, i3.

eomparabililcr. ej:cedunt srientiam meain : 1(1 est, (livina judicia ct raliones eonini immoderalc pciscrulari cdiiatus suni. a quoruni ]ilciiaria comprclicnsionc dcricio inlinilc. Hinc in Kcclesiaslico scriptum est : Altiora le ne quEPsieris, et lortiora te ne scrulatus fueris; sed quce pra>cepit tibi Deus, illa cogita semper, et in pluri- bus operibus ejus ne 1'ueris curiosus. Xon est enim libi nccessarium, ca qua' abscon- dita sunt, videre oculis tuis. Salomon (jiio- P/w.xxv, que : Serutator (inquit) majeslalis oppri- '■ metur a gloria. Quibus verbis increpanliii

vani, inliinorali ac scioli : qui in his qua^ Deus non requirit ab eis, .jugiter occupan- lur: quae vero Deus exigit ab eis, et quiP ad corum spcctant salulem, omittiinl.

Amli, id cst, meam orationem, conlcs- sionem, interrogationem clementer audi- re, acceptarc. informarc digneris: et ego loquar, capta benevolentia tua, et spe au- dientife tua; : loquar aulem. te exorando, mc accusando, veniam et informationcm humiliter poslulando. Interrogaho te sicut discipulus inagistrum, et illuminationem tuam precabor, iit in dubiis me dirigas et informes. Sic enim Dcum in agendis ct cognoscendis interrogare debemus, oraii- do pietalem ipsius pro instructione et di- rectionc salubri. Unde apud Isaiam Doini- nus ait quiinisdam : Yae, filii desertores, ut faceretis consilium, et non ex me : el or- diremini tclam. el non pcr spiritum meum : ct os meum non inlcrrogaslis. Hinc in libris Regum legilurDavid tolics consuluissc Do- minum. Et Jacobus : Si qiiis vestrum in- diget sapientia, poslulet a Dco qiii dat omnibus affluenter, et dabilur ei ; postu- let autem in fide nihil haesitans. Et res- ponde (liilti, per illuminationcm intcrnam vel angelicam instructioncm, inlus vel fo- ris exhibitam.

Anditu auris audici te : id est, primo, scilicet ante hanc flagellationem, cognovi teex aliorum relatu et faina coinmuni. ut- pote imperfecte: nunc autem oeulus nu-us videt te, id esl, clarius te modo cognosco, quam antc : quemadmodum elarius scitur

Is.wx.K.l.

I /ieij.\xni -. 4; \x\. S

II Heij. M.l V, 10, ii \\i. 1.

Jacoti. I, 3

A quod cernilur, quaiii quod rclalu aliorum cognoscitur. Ex percussione enim et allo- ciilionc. incrcpalione. instruclionequc Dei. sanclus Job jam vchcmcnter profecit. Vel sic : Auditu auris audivi te, id est, ante flagellalionem meam cognovi te per reve- lationem factam ad aiircm exteriorem vel interiorem : in qua tamen revelatione speciem nullam vidi, prffiserlim oculo ex- leriori : nunc autcm cognosco te per re- velalioncm clariorem ac einincnliorcm. in qua lorma seu specics aliqua tui mihi ap-

B paret. Certum tanien non est. an angelum vidit corporali spccic. qui in persona Dci ha>c di.xeril, sicul Jacob, qui viso angelo, ail : Vidi Dominum facie ad faciem, et Gen.^wi salva facta csl anima mca. Judicum quo- '"• que libro, Manue loquilur sute uxori : .Morte moriemur. quia vidimus Dominum. .judic.\i< id est angeliim Dei. qui visibiliter eis ap- ''■ paruit. Aliqiii aulcm piitanl. quod Job imaginaria visione videril Deum. seu an- gelum in Dei persoiia loqucntcm. Polest quoquc intelligi, quod pro lempore quo

G dixit ha»c. habuit sublimcm aliquam ac limpidam conlcmplalionem de Deo, ut est illuminalio seu cognilio anagogica : ad quod innuendum fatetur. Nunc oculus meus. videlicet inlelleclualis. vidct te con- lcmplalioiic Iheorica.Postremo. putandum non est quod viderit Deum per speciem : nec de tali visione Iiic loquilur.

Idcirco ipse ine reprehendo : id est, quia nunc clarius te cognosco, sinceriusque conlemplor, ideo imperfectum meum per- fectius penso, et culpam incie incautje lo-

D culionis magis adverto. huiniliusque confi- tcor. Qno patcl.quia quanlo divin» naturee majestatem. sanclitatem et perfectionem limpidius coiilcmplamur. co propriam par- vitalem, immunditiam, et defectuositatem plenius contuemur, et cordialius profite- mur. Hinc ail Grcgorius : Omnis humana sapienlia quantolibet acuminc poUeal, di- vinae sapicntiae comparata, insipientia est. Oinnia cnim humana, qus- jusla et pulchra sunl, Dci juslitift' el pulcliriludini compa- rata. nec pulchra, nec justa sunt, omnino

ENARRATIO IN CAP. XI. 11 JOB. — ART. l.XX

39

ncc sunt. Hinc Abraham Deo colloquens : A Cct.xmii. Loquar, inquil, ad Dominum meum,quuin "'■ sim pulvis cl cinis. Iterum ait Gregorius :

Quanto quisque minus se vidct, tanto uii- nus sii)imet displicct : et quanlo majoris grati» lumen percipit, lanto amplius rc- preiiensibilem se esse cognoscit. Ouum enim infrinsecus sublevatur.ct omne quod est, intuetur: ad eam, quam supcr se con- spicil, regulam congruere nititur. Et quia adliuc humana inlirmitas cernit, quod ci non e.\ minima parte dissentil : totum cx se illi onerosum est, quod internBe regulte B conveniens non est.

Verum, quoniam nulla est rccognitio culpae, nisi sequantur lamenta poenilen- tiae, sanctus Job subdit : Et a</o pwniten- tiam in [((villa et cincre. Quod lilleraliter accipi potest, ut in agnitionem el signiim propriae fragilitatis, se in terram prostra- veril supcr favillam et cinerem. qucmad- jon3- 111. 0. modum in Jona legitur, quod rex Ninive indutus est sacco, et sedit in cinere. Et in />j.xLiii,25. Psalmo : Humiliata est in pulvere anima nostra. Etenim cinis et cilicium, arma C sunt poenitcntium. Vel, per favillam et cinercm, intelliguntur austeritas et humi- iiatio satisfactionis. Non enim sufficit culpa^ confessio, nisi sequatur (si adsit facul- tas) satisfactio. Praeterea, secundum Gre- gorium, in favilla el cinere poenilentiam agere, est, contemplata summa esscntia, nihil aUud se quam favillam cineremque cognoscere. Etenim, quum in peccato sit inordinata complacentia seu delectatio, et item quaedam contra Deum rebellio. contra priinum valet dolor internus, et austerilas D in labore satisfactionis: conlra sccundiim, humilialio cordis et operis,

Po.st(ji<ani autem loculns cst Domimis verba hcec ad Job, dixit ad Elipliaz The- ;«a«(7e>n. Ad illum enim tanquam ad prin- cipaliorem, forte et ad meliorem ac senio- rein, Uomiuus dirigit vcrbum, ul per ipsum proferatur ad alios. Nam et ipse primo orsus est disputare adversus Job. Videtur quoque quod Dominus dixerit ista beato Job jam sanato, et forsitan anlequam ami-

ci ejiis redieriml ad piopiia. Praeterea, an pcr inspirationcm solam inlernam Domi- nus isla protulcrit, an per apparitioncm aiigelicam, vel angeli alloculionem intc- rioreni dumlaxal. qucmadmodum assnit Zacharias, Angelus loquebaliir in inc, in- zach.v.w, cerlum habetur : qucinadinodum et incer- '*■*'■ lum est, an in somno vel vigilia facta sit allocutio ista. Si aulem Deus ila apparuil atque locutus est huic Eliphaz. poslqiiam (lirc pcccavil.ciir piitandum cst quod ficla - sil ab ipso Eliphaz visio, quam in princi- /o6iv, 12- pio suae disputationis se perhibet habuisse ''' ante hanc ciilpam?

Iratus est furor meus, id est zelus jiisti- iiae meae, in tc ct in duos amicos tuos, sci- licet contra Baldad et Sophar. Ouuin cnim Deus sit veritas et feqiiitas, lalsitali et in- juslilitp indignatur tanto plus, quo ipse verior exstat ct justior ; et quo pcccatum a verilate et aequitate magis recedit, eo plus displicet Deo. Amici autem Job non solum pcccaverunt, ei contumelias irro- gando, sed etiam de divina providentia erronee sentiendo, ut patuit saepius. Hinc ad innuendum magnitudinem excessus eo- riim, Dominus loqiiitiir : Iratus est furor meus. Unde et subditur : qttoniam non estis locuti coram me reclum, id est verba vera ac justa : quia licet videbantur quasi divinam justitiam contra Job defcnsare, nihilo minus Deus vidit obliquitatcm cor- dis eorum, Sicut servus meus Job : cujus verba vera et recta fuerunt, secundum in- lentionem ipsius, qiiamvis saepe in inodo loquendi deliquerit. Sed quare de Eliii Dominus mentionem noii facit >. .\d hoc Thomas respondet, quod Eliu ex iinpcritia peccavit, Job autem ex levitate, amici vero Job in falsa assertionc, pcrversa dogmata affirmando, ul quud Deus non flagcllat aliquem nisi pro culpa, et quod gravior pffMia non cst, iiisi pro culpa majori. Aliani (|ii(ique causam Thomas taiigit : qiiia vi- delicct jam supra Dominus rcdarguit ip- suin Eliu, simililer saiictum Job. Albertus vcro respondcl, ijuod idco, quoniam Eliu iiovi iiil allulil. scd alioium posiliones

40

ENAHRATIO I\ CAP. XI.Il JOB. — ART. LXX

determinavit. eas planiiis et particularius prosequendo.

Denique, quia aniici Job non ex inalitia peccaverunt, sed quasi ex zelo Dei, quam- vis indiscreto, quia putabant ipsum Job suis verbis divinse derogare justitia' : ideo peccatum eorum remissibilius erat. Hinc Dominus ostendit eis remedium contra vulnus peccati quod incurrerunt. Sumife erffo vobis septem tauros et septcm arietes, •aiiaso/'. et ite od servum meum Joh, et offeret * ho-

'"'" Jocaustum pro vobis, quia ejus patrocinio indigetis, nec digni estis per vos ipsos of- ferre, vel eo indigniores ad hoc. Septena- rius autem est numerus perfectionis et to- lalitatis, idcirco ad expiationem gravium delictorum, et ad pcenitentise perfectionem hic numerus congriiebat. Rursus, per sep- tem tauros, signatur mactatio cervicos» su- perbi» in septem peccatis mortalibus; per arietes vero, qui cornibus impingunt, pro- terva et obstinata falsitatis defensio. veri- tatisque impiignatio. quas oportet macta- re. Holocaustum prseterea fuit sacrificium perfectissimum, quod ad divinae reveren- tiam majeslatis totiim comhurebatur, ad figurandum quod homo debet se totum Deo of ferre, ejusque cultui mancipare. Job atitem servtis meus servitule filialis limo- jacob.x, ris, orabit pro vobis. MuUuin enim valet

'*• oratio justi assidua, ut dicit Jacobus. Et

Eecii. iterum scriptum est : Oratio justi penetrat

sixv, 21. goeios. faciem ejus snscipiain, id est, prae- sentiam ejus mihi ab ipso praesentatam. ejusque mentem ad me erectam, seu ejus personam mihi facialiter apparentem,gra- tam et acceptam habebo, ipsum pro vobis exaudiendo, ut non imputetur vobis stul- titia, id est, peccatum quod slulte commi- sistis, seu dogma vestrum insipiens non imponatur vobis a me ad damnationem animarum vestrarum. Vel ideo ait. Stulti- tia, quia, secundum Alberlum, ex igno- rantia peccaverunl : propter quod facilius recipiuntur ad veniam. Illa tamen eorum ignorantia non fuit in toto excusanda. Ne- que enim locuti cstis coram me rectum, sicut servus meus Job, qui vos juste incre-

A pavit. el a vobis injuste increpatus est et graviter inhonoratus, non tamen a vobis aversus est mente. sed diligit vos, quem- admodum ante : idcirco idoneus est exora- re pro vobis, suae merito perfectionis.

Abierunt ergo Eliphaz Themanites, et Baldacl Suhites, ct Sophar Xaamathites, et fecerunt sicut locutus fuerat ad eos I)o- minus. Ita quod Eliphaz dixit aliis duobus verba Dei sibi injuncta : quo audito, as- sumptis praefatis animalibus, pariter ve- nerunt ad Job, ab eo humiliter veniam

B deprecanles. et ut pro eis offerret et e.xo- raret, instanter poscentes. An vero quiii- bet eorum assumere jussus sit septem tau- ros, totidemque arictes, vel onines tres simul tot animalia sumere et offerre prje- cipiebantur, non clare exprimitur. Et sus- cepit Dominus faciem Job, id est oblatio- nem et precem ipsiiis pro suis amicis : ad quod etiam cooperabantur illorum obedi- entia, pcenitentia, humiliatio.

Dominus quoque conversus est ad pami- tentiam Job, quum oraret ille pro amicis

C suis. Hoc dupliciter intelligi potest. Pri- mo, quod Dominus ab ira ad propitiatio- nem conversus est ad poenitentiam Job, id est ad poenitentiam quam pro amicis suis assumpsil, dolendo pro peccatis eorum. sicque merilo hujus doloris Deus illis igno- vit. Ita exponit Albertus. Secundo, quod conversus est ad ptenitentiam Joi), qui orando pro amicis. simul pro se ipso poe- nitiiil alque oravit : idcirco et ei magis benignus effeclus esl Deus. Nam et tanto cilius exaudilus est pro se ipso, quanto

D devotius intercessit pro aliis.Propterquod ait Gregorius : Plus pro se valere preces suas efficit. qui has et aliis impendit. Li- benlius quippe sacrificium orationis sus- cipitur, quum in conspectu misericordis Judicis, proximi dilectione conditur : quod lunc veraciler quisque cumulat, si pro ad- versariis etiam lioc impendat. Et addidit Dominu^ omnia qua' fuerunt Job, dupli- cia, id est, bona ei ablata restituit ei in duplum, reddendo duplicia eadem in spe- cie, sicut infra patebit. Per quod intelli-

EXARRATIO IN CAP. XLII JOB. — ART. LXX

41

gitur, quod pro temporali Iribulatione et A de malo culpae, quod non est a Deo nisi tentalione. quas patiuntur electi. multo permissive. juxta illud IsaiEe.Indurasticor- /j.li.h. ir. majora bona divinitus sorliuntur, quam da nostra ne limeremus te : quod tamen sint corporalia bona qu» perdunt : quia quitlam perversi iniputanl Deo, secundum pro illis spirilualia dona adipiscuntur, et illud Psalmi. Quoniam declinaverunt in te Ps.%x.\t. ipsa consolalio sequens, frequenter prse- mala. Item, de nialo poenae, quod est ipsa cedentem afflictionein excedit etiam in afflictio : quae est direcle a Deo, in quan-

tum est aliquid posilivum, et culpae pur- gatio seu vindicta,aul prceparamentum ad gratiam pleniorem. sicul in Job. De quo malo dicit Jonas : .Miserlus est Dominus Jonxm.to. super malilia, quam dixil ut faceret eis,

, prsesenti. Hinc in Isaia Dominus ait : Ad punclum in modico dereliqui te, et in mi- serationibus magnis congregabo te. In mo- menlo indignationis mefeabscondi parum- per faciem meam a te, et in misericordia

sempiterna misertus sum tui. In secunda B scilicet Ninivitis, et non fecit.

II Cor

Jof) VI. I Jix. 13.

:. quoque ad Corinthios habetur : Sicul so- eii passionuni eslis, sic eritis et consola- tionis.

Venerunt aittem ad eum omnes fratres sui et universw sorores suw, id est omnes cognati et consanguineae , et cuncti qui /loverant eiim prius cognitione amicitife specialis. videlicet antequam taliter pla- garetur, et in ipsa adversilate eum dere-

i. liquerunt, sicut superius dixil : Fratres mei elongaverunl a me, et noli mei quasi

Et dederunt ei unusquisque ovem unam et inaurem auream »««/«. Ista munuscula sibi dederunt. vel in relevamen suae in- opiae. quia nondum restitula fuerant ei a Deo bona ainissa : vel iu signum sui lavo- ris atque amoris ad ipsum : vel etiam in protestationem atquc indicium suae ovinae innoccntia? ac simplicitatis. itemque obe- dienliae ac sapientiae, quae per inaurem si- gnantur. Inauris enim auri appenditur. Obedienlia vero esl, verbis Dei auditis pa-

alieni recesserunt a me. Et comederunt Q rere, et sapientia est, ea intelligere.

Ibid. ■

T,.l. „.j,

panem in dotno ejus cum eo.iA est, pristi- nam amiciliam renovaverunl comedendo cum ipso. volenles ei congratulari. suam- que ad eum amiciliam declarare. Per pa- nem autem omnis cibus exprimilur.

Et moverunt super eum caput, non ex derisione, sed admiralione et compassione doloris praeteriti, vel potius ex congralu- lalione. Unde superius Job dixit suis ami- . cis : Ulinam esset anima vestra pro anima mea : consolarer et ego vos sermonibus, et moverem caput super vos. Hinc subditur: et consolati sunt euin super omni malo poenali, id est dc omni adversilate, cjuod inlulerat Dominus super eum permissive. profilentes, quod non pro suis peccatis fuisset percussus, et quod amici ejus sibi contradicendo errassent, ipseque Dominus pro ampliori sua salute eum ila lentassel, atque ut ipse Job aliis in exemplum con- sisterct. Similis consolatio legitur facla Tobiae in libro ipsius. De duplici autem malo Scriptura praecipue loquitur : scilicet

Bominus autem benedixit novissimis Job, id est ultimae ejus aetati, seu bonis quae postremo possedit, plus" quam prin- • magia cipio ejus, id est primae aetati, aut prospe- ritati : quia in corporalibus ac spirituali- bus donis amplius ditavit eum posl suam afflictionem quam ante : imo plus dedil ei quam ipsemet petiil. Superius etenim di- xit : Ouis mihi tribuat ul sini juxta iwca- JobMx.i ses prislinos l Xunc autem concessit eidu- plo plura quam ante. Nam subditur : El Q facta sunt ei quatuordecim inilUaovium: qui ante habuit septem millia ovium ; et sex millia cam^lorum : ante habuerat tria millia camelorum : et mille Juya boum : aiite Iiabuil quingenla juga seu paria boum: et mille asina; : anle habuit asinas quin- gentas. Quod lotuni in principio scriptum /6,rf. 1,3. est.

Et fuerunt ei septem filii et tres filiw : quos omnes post affliclionem hanc gene- ravit. Circa hoc qu»rilur,quomodo omnia sint ei duplicia reddila, quum et ante per-

42

ENARRATIO IN CAP. XLII JOB. — ART. LXX

Job 1, ;

J/aKA.xxii, 3i ; Exod. 111. 6.

cussionem suain totideni lilios iiliasque habiierit. Et respondendum . quod hona ejus qua> ei peuitus perieiunl. restituta sunt dupla. Filii autem et liliiB ejus.ciuan- tuni ad animas, vixerunt, et suscitandi se- cum fuerunt. lu statu qiioque salutis obis- se creduntur. ita quod a>ternaliter secum erant victuri. Idcirco non penitus mortui erant. Unde in Matthfeo. Ghristus allegans Sadducaeis illud l].\odi,Ego sum Deus Abra- ham, Deus Isaac. et Deus Jacob, adjungit : Non est Deus morluorum, sed vivoriini.

E/ rocavi/ luiinen unius, torte piinio- genitse inter tres, Diem : propter puellffi claritatem et gratiosifatem : r/ iWinen se- cuiula', Cfl.s/rt»? .• propter ipsius suavitatem redolentiamque famosani. Gasia enim est species aromatica. E/ nomen /er/icv, Cor- iius/ihii : propter eminentem pulchritudi- nem ejus. praesertim in oculis, secundum Thomam. Stibium quippe unguentum est, seu herba, qua mulieres ad decorandam faciem suam utuntur. ju.xta illud Ezechi- elis, Gircumlinisti stibio oculos tuos. Et quarto Regum : Jezabel depinxit oculos suos stibio. Hoc autem stibium feminfe servant in cornu.ut habeant illud in prom- ptu quum velint. Sic ergo appellata est is- ta puella. ad innueudum quod stibio non egebat, sed speciosior fuit dono nalurae. quamceterae fiant hacarte. Hinc sequitur: Non sun/ au/em inven/w mulieres specio- sa\ sicu/ filia' Joh in iiniversa /erra : vel in universa terra habitabili hujus nniuili : vel in universa terra habitationis Job. jux- Josue\, 13. ta quem moduin in Josiie legitur : Domi- nus dedit vobis requiem etomnem terram. Magis tanien intelligendum videtiir primo modo. In hac autem speciosilate, intelli- genda est quoque condecentia morum, et venusta compositio in omni gressu ac mo- tu membroruui. .Nam et per haec corporalis etiam pulchritudo perficitur. Dedi/que eis 'pa/er suus herecli/a/eni in niedio fra/rum' earwy/i. Hoc enim honore dignae erant, pro- pter speciositatem suam tam spiritualem et corporalem.et quia fratribus suis caris- simae fuerant, virtutibusque conformes.

Ezech. xxill. 40. W Reij.K 30.

* interfra- tres

A ]'ixi/ au/em Joh pos/ Jiwc, id est post- quam ista ei acciderant, centum qtiadra- yin/a annis. Quia enim in corpore gra- vissime fuerat vulneratus, additur ei pro cumulo prosperitatis, longitudo dierum in vita sana atque jucunda in Deo : qiiemad- modum legitur de Tobia. quod reliquum 7'o6.xiv.4. temporis ejus, scilicet quod vixit post cu- . rationem suam ab angelo, fuit iu gau- dio.Praeterea. quamvis Job corporaliter oc- cisus non fuit. quia tamen letaliter fuit percussus, ita quod secundum naturam

B obisset, nisi Deus supernaturaliter adfuis- set ; hinc duplicata vitae humanae dura- tio ei concessa est, sicut et cetera ei sunt dupliciter restituta. Scriptum est enim : Dies annorum nostrorum in ipsis, septua- Ps.ixssis. ginla anni. Gentum autem et quadragin- "' ta faciunt bis septuaginta. E/ vidi/ filios suos e/ filios filiorum suorum, iorte et fi- liarum, usque ad quar/am generationem. Idem legitur de Tobia : qui tamen post Tob.ws.i, siiam curationem non vixit nisi quadra- ginta duobus annis: sed in sua curatione mdem.

G filius suus jam exstitit uxoratus. Unde ap- paret. quod filii Job satis maturae aetatis fuerunt antequam generaverunt. Alioqui poterat usque octavam generationem po- steros suos vidisse. Credendum est equi- dem, quod filii et nepotes ipsius, virtu- tes beati Job sint secuti. nec voluptatis amore contrahere matrimonium accelera- verunt.

Porro. an filios istos septem et sorores eorum ex prima conjuge generaverit. an scilicet illa in vita tam diu permanserit,

D non certum habetur. Forte enim ob sua peccata sublata est : nec digna fuit parti- ceps esse prosperitatis sui mariti tam san- cli. ad quem in adversitate sua tam per- verse se habuit. Conveniens demum fuit, pro tempore legis naturae et scriptae. ut beatus Job post suam percussionem tanta prosperitate donaretur. Nani et tunc bona temporalia Dei famulis promittebantur, ut humines rudes per talia ad Dei obsequium spiritualiumque amorem traherentur do- norum, et ex consideratione prosperitatis

ENARRATIO IN r.AP. XI. II JIIR. — ART. I.XX

43

Tuh. \iv,:i.

Job, perpendercnl qiiam utilc esscl Deo fideliter eliam in a<lversis ipninihiis adlin'- rere.

Et ])i)s/ liwi- )iioi-/iius L'!s( sfr/e.i: seneeluli' menlis el corporis. Nescitur tanien (]uam senex, nisi legalur seu audiatur quol an- noriiin itiit qiiando percussus est,el quam diii sua plaga duravit, quemadmoduni de Tobia habelur. quod quatuor annis exsli- til cpciis. E/ ji/rtius (lierui)i, id esl reple- tus actibiis viiluosis, quos diiituino i|iio vixit lenipori' lecit. In Scripturis eiiim per plenitudinem lemporis, spirilualium lio- iioriim ahiuidanlia exprimi solol. liidi' i\r sanclis Patriarcliis iuGencsi similiter leni-

.\ liir.quod pleili diiTiim ilrliiiicli siiiit.lliiic (;eii.\xv, dicit Ambrosius : Pleiiiludinem vila justa *;""•-'-'• habet. inanes aiilem sunt dies malonim. .Niliilo uiinus, hoc loco, per pleiiitinliiicm dieriim, etiam temporalium abundanlia el iiicoliimitas corporis denolantur, videlicet alllueiilia bonoriim rnrtiiii;e, quia (iropler illoriim derectum superius dixit : l'^go ha- j„t,\»,i. hui menses vacuos : praiserlim quia liis corporalihus honis ordinatissime usus est per relationom eorum ad s[)iriliialia doiia heatitiRlinemque ;eteriiaiii, inio ad sum-

B mum, immensum et incommutabile bo- iium, qiiod est super omnia Deus sublimis el benediclus. Ainen.

Serjtii/ur /rac/(i/i(h(s de cnusa dlccrsi/o/is crcii/uio)! liii))ui)iori())i.

EPILOr.VTKt IN LIBRIM JOB

TRACTATULUS

DE CAUSA DIVERSITATIS EVENTUU.M HUMANORUM

AD INSTANTIAM REVERENDISSIMI D. CARDI.NALIS DE CUSA EDITUS

Qr.ESTIO parvitati mese ab E.xcelientia vestra, o Reverende prjeceptor, praedile- ctissime Pater. ac litteratissime Doctor, proposita, haec est : Ecce quum videamus Juslos tormenta pali, ef qui hene egerunt, finaliter deficere, malos autem scepe optime mori, cui hcec varia terminalio causam dedit ? Non Deus justus, a quo non nisi Juslum ; nec falalis influentia, quce nostris actibus non dominatur. Ad hunc finem moveo qucestionem, ut intelligam librum Job, et ea quce veteres de fortuna ab astris dependente tractarunt.

Quanquam ad hujus quaeslionis profundae atque fecundae solutionem magistralem et plenam, personam vestram e.ximiam ac famosam me ipso rite rear longe magis ido- neam : verumtamen. ne Dominationi vestrae piissimae videar non prolinus, ut decet, obtemperasse, conabor pro viribus, quantum Deus scientiarum Dominus dederit, re- \Reg.K,i. spondere : praesertim quia (ut Petrus Alphonsi in Libro suo clericali testatur) dum persona multum excellens invitat, postulat, aut requirit, mox acquiescere par est. Et ponil exemplum de angelis, qui ab Abraham patriarcha invitati, statim acquievcrunt. r;?n svm, Porro invitati a Lot, primo renuerunt, dicentes : .Nequaquam, sed in platea manebimus. ji'id.%,\ s. Ilaque de quaestione proposita, id in primis commemoro, quod quamvis, quantum ad formam verborum,clarissime mola sit : tamen.quoad significationem intelligentiamque inclusam, non mediocriter intricala consistil, eo quod clausulce ejus multipliciter que- ant intelligi. Idcirco singulae quaestionis hujus particulae, singulatim sunt pertractandae : et quemadmodum varium pariant intellectum quaedam earum, est demonstrandum.

ARTICULUS PRIMUS

DE EXPOSITIO.NE PRIM.E CLAUSUL.E QU.ESTIOMS INDUCT.E.

PR.ETEREA prima particula, utpote, .\ sulam istam ampliet ac dilatet. Etenim ju- Quum videamus Juslos tormenta pati, storum diversi sunt gradus, juxla diffe- planum et unicum continct sensum. Quo- renlias meritorum. Nempe nonnuili siinl circa nihilo minus quiestio admiratioque viri heroici et perfecti : quorum rursus consurgit, et oritur difficultas, si quis clau- distinctio conspicitur gradualis, quibus-

46

DE CAUSA DIVERSITATIS E\ ENTUUM HUMANORUM.

ART. 11

dam e.\sistentibus imiltiim sanctis. quales riierunt .Maitiniis. Bernardiis. Franciscus : aliis vero non adeo sanctis : ceteris autem nondum perfeclis. qui tamen justi vocan- tur, in quantiim caritale et frralia, habitii- que jiistitiff decorantiir, divina observan- tes praecepta.qua» proprie de aetibus dantur jiistitiie. (lonlormiter. lormentoruin vit» prsesentis diversa sunt genera, sed el gra- dus miiltiplices. Potestque tormentorum honim diversitas atlendi. uno quidem mo- do e.x parte causa>. Nam qua^dam inleriin-

Apoc. 111. lur a Deo. qui quos amat, arguit et casti- '■ gat. Qui tamen per subjeclam hoc solet

Oeit.xix, agere crealuram : et interdum quidem per

13, it, io: jjjgelos bonos, quoruni minisferio subver-

hxod. xii, ~ '

29; siv, 2i: tit Pentapolim, occidit .Egyptios, percussit

^^Reij.^n, Assyrios: interdum per angelos malos. per

jobx.M-W: quorum unum pcicussiis esl sanctus Job.

11,7. Iterum. tormenla iiune ab invisibilibiis.

nunc a visibilibiis hoslibus inlliguntur :

saepe quoque ex naturalibus causis, sive

intrinsecis, sive extrinsecis. Aliquando de-

inum lortuito seu casualiter videntur con-

tingere, qiianquam per coin])aiationem ad

certum et inrallibilem providentiBe divinae

prospectum. certus sit ordo causariim. nil-

que casuale aut lortuitum censealur. siciit

catholice docet Boetius.

A Itaque. quiim culpfe debeatur poena. non iiiiium est. si jusli nondum peilecli me- diocria nonnunquam patiantur tonnenla : qiiippe qui quotidie in venialibus multi- pliciter coriuentes. nec per caritatis ardo- rem ea sufficienter delentes, qiiotidianis egent remediis. scilicet increpationibus el lormentis. quibus purgentur. Quod si me- diocriter sancti. mediocres suslineant cru- ciatus. non inultum videbilur mirum : nam et ipsi in venialia ssepe labuntiir. .\t vero nec hoc admirationem sortitur ingentem.

B si et multum sancli, parvis vel niediocri- bus afficiantur flagellis, quum (Salomone testanle) noii sit lionio siiper terram. qui Ecete.ui, laciat bonum et non peccet. justusqiie in 'p„^^,^„ die septies cadat.Sed dum eniinenter justi "■• et sancti diuturnis et maximis affliguntur adversis. alque ab iinpiis opprimuntur, Iriitaliiinibusque vexantur. admiratio ori- liir major. Siquidem, quo in eis minorem obtinet culjia locum. eo et poena. pr»ci- pue magna, eis minus videtur congruere. Inde in hoc casu. qua>stionis propositse

C clausula prima, a vestri profunditate in- genii studiosissime ac circumspectissime, domine Pater. inlellecta videtur atque in- tenla. .\d qiiam, Deo agente, respondebi- lur infra.

ARTICULUS II

DE EXPOSITIONE SECU.ND.E CLAUSn.E.

E=

25

T eos qui bene egenmt, videamus //-

naliter deficere. Huic verbo obviare

Ps.iN.xvi, videtur ilhid Psalmographi : Non vidi ju-

',\ , „, stum derelictum. Ilemque : Justi auleni

hereditabunt terram. et inhabitabiinl in

sa^cuium sa^culi super eam. Illud qu0(|ue

/o6iv,:. in Job : Recordare. obsecro. quandu recti

joam.\: deleti sunt ? Denique ait et Salvalor : Pro-

xsf '40^°'"' cedent. qui bona egerunl, in vitam Eeter-

uam. Quomodo ergo qui bona egerunl,

D finaliler deficere asseruntur '. polissimuin protestante de bene agente Psalmista.Quum ps. swvi, eeciderit, non collidelur. Nihilo minus. ' ' prffindiicto verbo consonare videtur illud Isaia^ : Justus pcrit, et non est qui recogi- is .ivu, 1. tet in corde suo : et viri misericordia? tol- luntiir. et non est qui intelligal. Amplius, quosdam ad tempus bene ac meritorie agere, nec perseverare, sed miserabiliter finalilerque deficere, quis ignoret .' De qui-

UE CAUSA DIVERSITATIS EVKNTUUM HUMANORIM. — ART. 111 El IV

47

ii/>e(r. n, bus ot Petriis ait : Mrliiis iliis rrat iion cognoscere viani justitise. quam posl agni- tionem retrorsum reverti.

Itaque elausula ista inuilipliciter potest

inteiligi. Primo sic : Eos qui bene egerunt

ad tempus, videmus finalifer deficere, id

est a ctepto salutis itinere deficiendo, per-

ire el condemnari. Propter quod monet

itor.j.ii. Apostolus : Oui stat. videat ne cadat. Hinc

Eccii.wm. (tesle Scriptura) Sapiens in omnibus me-

i"<wxxvMi. luil- Kt : Beatiis iiomo qui semper esl pa-

'* vidus. Secundo sic : Videmus eos qui bene

egerunt perseveranter, finaliter deficere.

id est in liac vita iisque ad finem adversi-

tatil)us affici.ab impiis opprimi.el in per-

A s(>culionibus mori.quemadniodum Christus suis preedi.xit discipulis : Trademini a pa- lm. kxi, rentibus et cognatis el amicis.et morteaf- "■' '"• ficient ex vobis; el erilis odio omnibus ho- minibiis propter nomeii meiim.Tertio sic: Videmus eos qui bene egerunl, finaliler deficere.quia aliquando contingit persecu- tionem propter justitiam patientes, acerhi- tati poenarum succumbere. niiocontra san- ctus.loli dixit : Donec deficiam. noii rccedam yo6xxvii,b. ab innocenlia mea. Hinc Pauliis : Obsecro, Ephes.m. inquit. ne deficiatis in tribiiiationibus is- '^

B tis*. Ilaque, juxta hunc variiim liiijus par- • mei? ticiilfe sensum, diversse et congruae, Deo agente, infra dabiinliir solutiones ad eam.

ARTICULUS III

DE SEiNSIBUS PARTU;UL.K TERTI.E.

Ps. \XXIII,

it.

MattLxyiv, 46: Jonnn. V. iti. Job iv.S.'.».

Jbid. vm Jtom. \. iu

\

MALOS aiitem videamus swpc optime mori. Huic itidem verbo contraria- ri videlur ilhid Psalmi, Mors peccaloriim pessima : et quod loquilur Christiis, Qui vero mala egerunt, procedent in ignem setenuim. Unde in Job libro asseritur : Vi- di iniquos Deo flante perisse. Alibi quo- que : Deus non porriget manum malignis. .\llamen, verbo prsetacto consonare ceriiilur illud .\postoli : Ubi abiindavit iniquitas. ahundavit el gralia. Talibus denuo scri- bens : Fuistis.ait, aliquando tenebrse; nunc aulem liix in Domino.

Ilaque verbum islud, sicut pracedens, varie accipi potest. Primo, de malis in

malitia finaliter perseveranlibus : qiii op- time aliquando mori dicuntiir, quia iii opulenlia temporali, et consolatione ami- C corum ac propinquorum multiplici, atque sccpissime levi quodammodo moite dece- diinl, quemadmodum in .lob libro de im- pio legitur : Iste moritur robustus et sa- /o6xir,23, nus, dives et felix: viscera ejus plena sunl "*• adipe. Secundo. accipi polest de malis con- versis : qui licet ad tempus sinl vitiosi, tamen conversi, dignos agunt poenitenliae luc.m.i. friiclus, et perseveranles in bonis. opti- me moriuntur. Juxta hanc sensus varieta- tem.ponetur infra proportionata clausulae hujus solutio.

ARTICULUS IV

DE INTELLECTU CLAUSUL.E QljART.E.

CUI liwc varia terminotio causam de- D pi. Siifflavil fistula buccas ? Est(|ue figii- dit ? Hoc a contrario intelligendum rativa lociilio, ut sit sensiis : Quis dedit arbitror sensu. quemadmodum illud ."Eso- causam huic varia? lerminationi ? id esl,

48

DE CAUSA DIVERSITATIS EVENTUUM HUMANORUM. — ART. V

quis esl causa tani diversffi finitionis seu A tangitis, alque langendo supponitis, quod

finalis eventus, conclusionisque hoininum? Deinde difficullando materiam, arguilis, quod non Deus, qui quum sit justus, nil agit injustum ; nec fatalis influentia, quse aclibus non dominalur humanis, quos con- stal ex libero manare arbitrio. Postremo

forluna ab aslris dependeat. Quod utrum el qualiler verum sil, et quomodo ab in- fluxu coelesti aut fatali varietas orialur prsefata, qualiler quoque a Deo causetur, infra, proul fons sapientiee Yerbum Dei in E-ccii.>,s. excelsis prsestiterit, ostendetur.

ARTICULUS V

QUOD DE TEMPORALl PROSPERITATE PRAVORUM,

ET MULTIPLICI TRIBULATIONE JUSTORUM, SANCTI IN SCRIPTURIS CANOiMCIS FREQUEiNTER

PER MODUM VEHEMENTER MIRANTIUM SUNT LOCUTl.

Hahac 3,4.

jer.iinA.i. f3 ait : Justus quidem es tu, Domine, si dispulem tecum ; verumtamen justa lo- quar ad te. Quare via impiorum prospe- ralur, el bene esl omnibus qui prsevari- canlur ? Planlasti eos, et proficiunt. Sic et Habacuc loquitur Deo : Quare respicis conlemptores, et taces, conculcante impio justiorem se ? Propter hoc lacerata est lex. Quia impius prsevalet adversus justum, propterea egreditur judicium perversum. Denique, quasi quodammodo slomachans ibid.n. contra Deum : Mundi (inquit) sunt oculi tui, ne videas malum, et respicere ad ini- quitatem non potes. Quare non respicis super inique agentes, et taces devorante impio justiorem se ? Prseterea, de hoc sub- tilissime atque pulcherrime concionatur, disputatque psalmus cujus exordium est, 11,1- Quam bonus Israel Deus ! Mei aulem, in- quiens, psene moti sunt pedes, psene effusi sunt gressus mei : quia zelavi super ini- quos, pacem peccatorum videns. Et ite-

/6id.i2,i3. rum : Ecce ipsi peccalores el abundanles in saeculo obtinuerunt divitias. Et dixi : Ergo sine causa juslificavi cor meum, et lavi inler innocentes manus meas? Deindc ibid.K. ad oppositum arguens,addit : Si dicebam, Narrabo sic, ecce nationem filiorum tuo- rum reprobavi.

PS. LXX

3.

B Mirabile namque videtur, quod omnipo- tens, justus ac sapienlissimus Deus, ista in suo permillit fieri regno. Quum ipse sit incomparabililer sapienlior, justior atque potenlior omni humano judice ac recto- re, regimen ejus ordinatius perfectiusque consistere debet omni humano regimine. Propter quod fertur in libro de Causis, quod causa prima regit res per finem de- coris, id est cum summo decore. Quum ergo in humano regimine valde sit inde- cens et injustum, si boni el simplices a

G pessimis opprimantur, si injusli et stolidi prEee.sse sinantiir, si pravissimis et rei pu- blicse hostibus prospera condonentur, vir- tuosis autem et optimis infliganlur tor- menta ; mullo indecentius injiistiiisque esl, si Deus in suo ista efficit regno, aut ccrte permiltit in eo, prsesertim quum so- lo imperio ea queat prohibere ac tollere. Insuper, duobus modis tollitur malum, vi- delicet per anticipalionem, nc veniat, et per correctionem, poslquam venit : est- que perfectius, per anticipationem quam

D per correclionem tollere malum. Ergo Deo excellentissimo regi competit per antici- pationem omne malum auferre de me- dio. Non igitur prseindiicla mala in suo (ut videtur) regno deberet permitlere eve- nire.

DE CAUSA DlVEnSITATIS EVENTUUM HCMA.NORUM. — ART. V

49

Scd respondenduni. quod gubernatio omnipotentis ac supersapientissiini Uei. qua mundum hominesque gubernat, uli- que ordinata. justa. pulcherrimaque esl. nec regimen humanum illam potesl imi- lari perfecte. Deo quippe compelit qufe creavit sic regere. ut ea sinat proprios agere molus et prosequi actus. 1'nde unum- quodque secundum ipsius naluram. quaii- talem et capacilatem gubernat. Quapropter Snp.viii.i. increati' Sapientia dicitui' attingere a fine usque ad finem tortiter, el disponere ciui- cta suaviler. Quum ergo sil homo arbitrii liberi. nequaquam congruit Deo. ut homi- nem ad bona necessitet seu compellal. sed dirigal el inclinet. Hinc non competit Cre- alori secundum extremiim sua" omnipoten- tia? gubernare creata. Sic enim nuUum crealum ejus motioni et gubernationi resi- stere possel : unde nec aliquis mereretur. Praeterea. quum supergloriosissimus Deus sit omnium rerum ultimus finis, universa- lisque reclor universorum, speclal ad eum res ita creare ac regere. ut in earum pro- duclione. consistentia alque regimine. sui ipsius perfeclio, omnipolentia. libertas, sapienlia, misericordia, justitiaque resplen- deant. Propter quod ait Scriptura : Omnia propter se ipsum operatus est Dominus. El : Fecit Deus opera sua ut timeatur. E.\ crealurarum enim consideralione patescit; quam metuendus, quam diligendus, quani incomparabililer gloriosus sit Deus. Ideo Isaias dicit : Levate in excelsum oculos ve- stros, el videle quis creavil haec. Ob cau- sam quoque praetactam, competit Deo in- lendere el procurare bonum universi et bonum commune, magis quam bonum unius aut bonum particulare. Porro, ex hoc quod Deus homines sic gubernat.quod nuihim necessitat, omnesque taliler regil. quod quosdam misericordiler allicit, per- ducit et salval, alios aulem propler eorum demerila deseril et condemnat ; divina» ina- jeslalis pietas et juslitia pra;cipue iiino- tescunt, et in rebus relucenl. Rursus, in hoc quod Deus reprobis et

Prov. XVI

Eccle. III,

If. .\i.. 26.

A perversis terrena et lemporalia eiargilur, elcctis vero et justis spiritualia ac aeter- nalia impertitur, sapientia, benignitas at- que juslitia ejus sublimiter pra?sentantur, quemadmodum cernimus quod prudens paterfamilias filio dyscolo Iribuit subslan- liam viliorem, obedienti pra?stantioreni. Adhuc aulem. in hoc quod Deus permitlil eleclos et justos a reprobis lril)ulari, et Ps.miu, virluosis electis varias adversitates immil- -"■ lil, resplendet sapientia et misericordia ejus : quia tot boiia scit ex malis elicere,

B el electos in vita hac purgat, eisque innu- merabiles atque ineffabiles commodilates per adversa procural. In hoc quoque quod Deus inter homines ila discernit, quosdam salvando, alios relinquendo, el inter ele- ctos uni prae alio tol gratiae dona in prae- senti, lantaque glorise bona in patria con- ferendo, similifer inler reprobos unum plus alio tam horribiliter deserendo ; at- que tam varie in hominibus operando, hunc in puerilia, illum in adolescentia, alium in juventule, quosdam in senectute

G convertendo, aliquos quoque dudum con- versos tandem relinquendo, nonnullos nun- quam ad fidem et gratiam perducendo : in his, inquam, atque similibus, relucet Omnipotentis libertas, et incomprehensibi- litas judiciorum ipsius, terribililas quoque nom.v.n. divinae juslitiae, el imperscrutabilitas sa- pientise Recloris allissimi.

Denique sancti Prophetae, quorum verba in principio hujus articuli sunt inducta, hsec omnia, Deo illuslrante, noverunl : id- circo (ut sancli doctores fatentur) prsealle-

D gata verba locuti sunt potius in persona infirmorum, imperfeclis morem gerentes, quam propria in persona, nisi forsan ad insinuandum disposilionem animarum su- aruni, quantum ad parlem earum iuferio- rem ac sensitivam sensibili et naturali quo- dam dolore replelam. Juxla quem modum (ul Thoinas exponil) Job et Jercmias diei juhm.x-. suaj nativilatis maledixerunt : juxla qiiem •'<•'•■ ^»- " *■ etiam modum Chrislus oravit calicem sibi iiaiih.%x\i, auferri. ''■'•

T. 5.

50

DE CAUSA DIVERSITATIS EVENTUUM HUMANORUM.

ART. Vi

ARTICULUS VI

CUR DEUS JUSTOS IN llAr, VITA TAM MUI/nPI,IC,lTKI\ TRIRUI.ET ET FLAGELLET.

L\Tod. IV.

V1I,1X-XI,XIV.

BeiU. 11,30; Nmn. XXI,

Js. L\1II,I7,

/',s.xLiii,r,'

II /leg. xii, II, 12.

JAM prima proposilse qiiffstionis parti- cula est solvenda, videiicet, quis causa sit, et quae sit ratio,quod justi tot tormen- ta, tot adversitatos, lentaliones et perse- culiones sustinent in hac vila. Ad quoii ex Scriptura veritatis, copiosa et cvidens elucescit responsio. Yeriiintamen inluen- dum,quod licet nonniiili mulliplicom iiiali divisionem assignent, videlicet malum cui- pa', maJum poena», malum natura^. malum fortunee ; communiter lamen ponilur bi- membris divisio mali. utpote malum cul- p.T, et malum pwna^-.Nam maliim natnra^, ul monstruositas. inaliim quoque lortiina^, ut diffortunium, ad malum pcena; reduci noscuntur. Dicunt ergo doctores. quod ma- luin culpee a Deo sit permissive, et Deo adscribitur, quia sine ejiis gratia non vi- tatur, ncque oppositum bonum peragitur. Juxta quein modum (jiixta Pliilosophiim) sol suo recessii est causa corruplionis et infrigidationis. Hinc in Exodo Deiis totics loquiliir : Ego indiirabo cor Pharaonis. In Deiiteronomio qiioque .Moyses protcslaliir : Noluit Sehon rex Hesebon transilum dare filiis Israel.quia induraverat Dominus spi- ritum ejus. el obfirmaverat eor illius. Por- ro Isaias in libro suarum visionuin apertis- sime Joquitur Deo : Quare errare nos fecisti de viis tuis, indurasli corda nostra. ne ti- meremus te ? Atque Psalmista : Declinasti semitas nostras a via tua. Postrcmo ipse- met Deus horum se perhibet causam ma- lorum. Ut enim secundo Ilegum libro scri- bitur, quum David cum uxore peccasset Urifp, Deiis per Nathan ei prsedixit : Ecce ego tollam uxores tuas, et dabo eas proxi- mo tuo, el dormiet cum eis. Tii fecisti oc- culle ; cgo autem faciam verbum istud in conspectu populi hujus, et in conspectu

A solis. Hoc aiitem completum fuit, dum UReg.xvi, AI)salon ad patris sui uxores manifeste ""' ingressus est.

Sed forsan qiiis dicct : Quid ergo Absa- lon forefecil, quia quod Deus se facturum pra^dixit, iinplevit ? Sed plana est solutio, si dicamiis quod Deus maloriim illorum non nisi permissivc fiiit causa. Jiisto enim judicio graliam pravis aufert,et eos in di- vcrsa labi sinit facinora. Sed tiinc foilius objici polesl, probandoquod inaloriim cul- pse etiam effecliva Deus sit causa. Siqui-

B dem omne esse, a primo ente efficientiali- ler profluit. Omnis f[iioqiie actio a primo agente efficienter, principalilerque proce- dit : sicut et priiniim libri de Caiisis asserit theorema, Umnis causa prima pliis agit et influil qiiam causa seciinda. Quum ergo peccata commissionis sint actus reales, qiiia ct realcm sortiiintur effectiim, videtur (piod eoriim effecliva Deus sit causa, Praeter- '

ea, dans coinplementiim operi, cooperatur agenli : sed illicitissimis carnalibus copu- lis ciimplempntiim Deus largitur (videmus

C cquidem quod ex adullerinis, fornicariis, et incestiiosis complexibus fetus gignun- tiir, quoriim aniinae a Deo creanlur): Ergo tam vitiosc se commiscenlibus Deus co- operatur, taliumque detestabilium actuum causa effecliva convincitur. Et responden- dum, quod in peccato commissionis dtio pensantiir, substantia actus, et deformitas ejus. Diciint ergo doctores. quod quantum ad siibslantiam aclus, mala hiijiismodi a Deo sunt effective ; sed quoad deformita- lem. ab ipso siint permissive, atque a vo-

D luntate cieata et defectiva, direcle et pro- prie. Simili modo vitiosse commixtiones prsetacta-, in qiianluin sunt qusedam natu- rales operationes partis vegctativse, a Deo

DK (.AISA DUKHSHATIS kVentuum hujia.norum.

Alil'. Vl

Sl

PS. LXVIll.

Ps.LWWiy

8.

Ih«t. II. r..

JlOni \lii,

3i.

sunl ctfeclive, el sie Deus eis liibiiil eom- pleinentiim. rorinam siilislanlialeni iiidu- cens. videlicel animam cre<indo iniundciis: in qiianliiin vero siint vitios.T. siint ab iii- Oidinata el iiiipia lioininis volunlate.

11\ liis alteriiis qiuxiuc salis ditTiciiis patel soliitio quipslionis. Ltenim per Isaiam Deiis Palcr ait de unigenilo l-"ilio siio, pro- /s. liii.s plcr iios incainalo et passo : Propler scc- iiis popuii mci percussi cum. Hl ilcrum Mii/. 10. ibidcm habclur : Dciis voliiil cuin conte- rerc in intirmilalc. ludc iu l'saimo Patri loqiiitiir (Ihristiis : Oucm lu iwicMissisti, perscculi siint. Et dcnuo : Siipcr mc (in- quil) coulirmatus cst tiiror liiiis. cl om- nes riiictus liios iuduxisli siiper iiic. llis concordal qiiod iu .\ctis 1'clius proralur apostolns : Deiis iiui piipnuntiavit [icr os omniuin Prophetarum pati Christuin suuin, implevil sic. iiursiisquc, apertius el niira- bilius loquens, ait Judspis : Chrisliim, de- finito consilio et pra>scienlia Dei Iradilnm, interemistis. Sed el Paulus disseriiil : Pro- prio Filio suo non pcpereit Deus. sed pro oninibus nobis tradidit illiim. Itaqiie. si Deus Paler delinito consilio tradidit Ciiri- stuin : si eum percussit, pati moriqiie vo- Init, el qiicd de ejus passionc pramuntia- vil, implevil : qiiid peccavit Jiidas, qui tradidit illum ? qiiid Judsei, qui ejus mor- tein procuraveruul? quid mililes pra^^sidis. qui eum lol atTeceriint tormenlis. taimpie crudeliter pcremerunl?Nonne niaimm pei cuticnlis Dei adjiivisse videnlur. cjus(juc volnnlati submiiiistrasse '.

Sed ex dictisinnotcscit soliitio. ipioniam actunm illoriim qiiibus formaiiter scclc- ratissimi illi (^hrisluin lain im[iic Iracta- verunt el affli.xerunt, passionum quoqiic Christo indc illalarum. Dcus quanliim ad aclus el passionis siilislantiam, iioii (|iian- tum ad deformitatem culpabilcm, fiiil caii- sa. Deniquc, quod Deus Paler (]hrisliim pati voluit piissima volunlatc. [lalerna ca- rilate et optimo fiiic, Judau ct minislri Pi- lati fecerunt voluntaic pravissima. cl e.\ rancore ac pessimo fine. Pra-lerea. Iriplici ratione Pater Filium siium Iradidissc per-

N\M. ino.

,:.i9.

/6iVy.\xvii. 1 , 1. iO. ±3.

iJ.J7.30,

.\ (■iississrinn' ilieitiir. Primo. quoniam htec /fora.vm, [icrmisil. Sccundo, qnia aninup Christi vo- ^"■/'' ""' liintalcm inspiravit, qiia s|)oulc pro lio- /Airf. t; iiiiiiibiis Clirislus Iraiii voluit cl occidi. ■[°"""- '^' 'rcrlio, quia per (^hristi tradilionem cl crucili.xionem humanum liberare genus Rom.M,,, decrevit. Omnipotens namqiie el supersa- ^' *" picnlissimus Deus, impiissimis hoinimim voluntalibus scit uti ad 0[)tiina, ct cx pessimis optima inulta elicerc, ul in per- seculoribiis atipic marlyriliiis faciic cst pcnsare.

I) liisiipcr cx indiictis. altcriiis ([uo(|uc iii- tiicali palel solutio dubii. l'l cuiin secun- do Ueguni libro legitiir, quum fiigeret Da- vid a facie Absalon filii siii, occurrens iiaeg.xv,, Semei maledixit regi David inal(Hlictione "' pcssima. diccns : Egrcdcre, vir sanguinuni el vir Beiial. (Juumque injuriam regis ul- cisci vellel .\bisai. ail rex : Diinittitc eum iit malcdicat mihi. Dominus eniin pra?cc- pit ci ut malcdiccret David. Kt quisestqui audeal dicerc, (juare sic fcccril '. Quocir- ca inquiritur, an Semei, sic malediceiido

C regi, peccavit. Si sic, crgo Deus prcpccpil pcccatum, et fuit directe causa pcccali : quod implicat, quum Deus gloriosus et sanclus. sit prima rectiludinis rcgiila, ve- rilatis alque virlutis mensuia. Si non, er- go David in extremis agens, injuste filio suo Salomoni prsecepit occidere Semei is- tuni. diccndo : Habes apud te Seniei qui iiifle».ii. malcdixit mihi maledictione pcssima. Tu ^' ''■ cigo noli pati ciim csse innoxium : dedu- ccsquc canos ejus cum sangiiinc ad infe- ros. Hoc tamen sanclus David, tanqnain

D jiulex ipsius Semci, .juslc commisit filio suo, vclut successori prwsidentia» sua- rc- galis (ul expositores falcntiir),

(jiiaiu|iiain circa luijus soliilionem quse- sili posscnl quampliira indiici, \ irliialiter lainen soluliim esl. .\empc David lanqiiam vir [icrspicacissimus, ccrnens viruin illuin iniquiim. inernicni et solum, sibi lot slrc- u/ien-w, uiiissimis [)iigiialorii)iis circiiindato. ila in- ''■ lrc[)i(lc ct diiilinc malcdiccntcm, conside- ravit qiiod non hiimano tanluin instinolu id ipsuiii agcbal, scd Deo (ut aliqiii di-

d2

DE CAUSA DIVERSITATIS EVENTUUM HUMANORUM. — ART. Vll

11 Refj. XVI. II.

Abd. \.

Ezech. XXIX, 18.

/iid.l!i,30.

cunt) specialiter ibi agente. Et hoc David A vocavit Dei prcBceptum. Semei lamen pec- cavit, quoniam voluntate lioc egit perver- sa. Ad peccatum namque plura concur- runt, videlicet liberum arbitrium, et motus ipsius in consentiendo", ususquoque ipsius in movendo potentias exsecutivas ad ac- tum : et omnia ista a Deo sunt, qui est auctor naturae et operationum ejusdem. Deformitas quoque ad rationem peccati completive formaliterque concurrit : quee non ad Deum, sed in liberi defectibilita- tem arbitrii sicut in causam reducitur, B quemadmodum in claudicatione, progres- sio et quidquid in ea est ambiilationis, ad vim motivam reducitur ut in causam ; am- bulationis autem defectus, in tibii» redu- citur curvitatem.

Adhuc autem super illud Abdiae, Lega- tum ad gentes misit, aliqui per legatum intelligunt divinum instinctum, qui ad- versarios Idumseorum instigavit ad impu- gnandum eos.Et lioc Deus recta intentione et justa fecit ex causa, quamvis illi prava intentione id fuerint exsecuti. Unde ad C Ezechielem prophetam loquitur Deus : Fili hominis, Xabuchodonosor laborare fecit exercitum suum labore magno adversus Tyrum, et merces non est reddita ei pro servitute qua servivit mihi adversus eam. Et ibi deinceps prsedicit, quod daturus sil

1-21.

Jer. i.i.

regem .Egypti in nianus Nabuchodonosor regis, pro preefatse prsemio servitulis. Si- militer populum Juda^^orum deditDeusma- ivifej.xxv, nibus Chalda'orum piopter ipsorum pec- cata : quoniam tamen Chaldaei per nimiam crudelitatem et impiam inlentionem ex- cesserunt exsequendo quod vohiit Deus, ipsemet Deus per Jeremiam Chaldjeos a Peisis et Medis praedixit vastandos. Hinc quoque de rege Assyriorum per Isaiam lo- quitur Deus excelsus et justus : Vae As- is. x,3, : sur; virga furoris mei et baculus ipse est. Ipse autem non sic arbitrabilur, sed ad conlcrendum erit cor ejus. Et in his pa- tet sublilitas providenlia? Dei, profundi- tas quoque et sequitas judiciorum Altis- simi, unum per alium punientis. De qua re super Danielcm, aliosque Prophetas, Hieronymus, Haymo, Beda et ceteri plura conscribunt.

Postremo, super verbum Abdia praeta- ctum, aliqui per legatum intelligunt ange- lum : quod verum opinor, sive de angelo bono, sive de malo dietum sit angelo. In quantum enim Idumaei per sua facinora nieruerunl hostibus tradi, atque in quan- tum Deus pra?ordinavit eos per Chaldaeos punire, sic angelus bonus contra Idumaeos instigavil Ghalda?os; scd in quantum Chal- daei crudoli perversoque animo id egerunt, ab angelo malo incitabantur.

Abd. I.

ARTICULUS \II

QUOD DEUS EST CAUSA MAI.ORUM PCE.NALIUM ET TORMENTORUM (iVJE ACCIDUNT JUSTIS.

H

UCUSQUE ostensum est, quomodo D minus, et non cst aller, formans lucem et

is. XLV,0,

mala culpa? a Deo sinl. Jam dc malis pcenaj fari oportet. Talium autem malo- rum, secundum doctores concorditer, Deus est proprie causa, imo principalis prima- que causa, saltem in quanlum suul poena'. Uiide per Isaiam loquitur Deus : Ego Do-

creans tenebras, faciens pacem ct creans

malum. Apud Jeremiam quoque : Si poe- /«■.xvm.s.

nitentiam egerit gens illa, agam et ego [

poenitentiam supcr malo quod cogitavi ut

faccrem ci. lu Jona quoque propheta scri-

ptum est : Misertus est Deus super malitia ./oiiieiii.io. ]

DE CAUSA DIVERSITATIS EVENTUUM HUMANORUM. — ART. VII

33

I

quam locutus fuerat ut faceret eis, et non A .Amosm.6. fecit. Scd ct Amos ait : Si erit malum in civitate. quod Dominus non fccit ?

Praeterea contuendum, quod malorum

poenalium qusedam sunt positiva.utpoense

sensibiles : quspdam privativa. ut caecitas.

Et utraque secunduni Scripturas a Deo

sunt, sed modo diverso : quoniam malo-

rum positivorum causa effectiva. vel pri-

ma vel proxima, Deus asseritur : malorum

vero privativorum est causa. non influcn-

do bona opposita. Unde damnatorum du-

ple.^ ponitur poena, videlicet damni et B

sensus. Et Christus testatur de ceeco na-

joann.n,-i. to : Ncque hic peccavit. neque parentes

"• ejus, ut csecus nasceretur. Ubi insinuat.

quod ex divina providentia contigit cfecitas

cceco illi ad gloriam Dei. ut infra clarebit.

Si autem objiciatur illud libri Sapientiae.

Sap.<.\3. Deus mortem non fecit : dicendum, quod

mors, ut est privatio quaedam, causam ef-

feclivam directe non habet. Deus quoque

prima et principali inlentione mortem ho-

Hi,i. \i. mini non inflixit (creavit enim ut essent

Cen. 11. 17. omnia); sed propter hominis culpam mor- C

tem inflixit ut debitam poenani. quasi ali-

unde inductus ad hoc. sicut et ceteras

poenalitates immittit. Quod (ut Isaias dis-

/s. XXV111, seruit)est opus alienum et peregrinum ab

''■ eo. cui proprium est misereri semper et

parcere. quoniam ex propria ei id compe-

tit bonitate et pietate. Idcirco in libro Sa-

Sap.n.ii. pientise habetur : Invidia diaboh mors

introivit in orbem terrarum. Itaque. ma-

lorum pcenalium positivorum Deus causa

est effectiva, principalis. prima et sum-

ma. Dum tamen talia homini pro suis in- D

geruntur peccatis, voluntas humana est

eorum meritoria causa.Diabolus vero cau-

sa est persuasiva, suis tentationibus in-

clinando ad vitia ; et nonnunquam est

causa talium exsecutiva. tanquam divinae

instrumentum justitise, juxta illud Joh :

/oiiL.14. Qui fecit illum, applicabit gladium ejus.

Quocirca pensandum, quia. ut supcr il-

Jbid.i.i. lud Job. Fuit possessio cjus scptem millia

ovium, Thomas scribit : Ex prima Dei in-

tentione justis semper bona tribuuntur a

Deo, non solum spiritualia. sed tempora- lia quoque ; sed quod justi adversitatibus quandoque premuntur, ob aliquam spe- cialem accidit causam. Undc et a princi- pio sic institutus fuit homo, quod nuliis adversitatibus subjaceret, si in innocen- tia permansisset : qua aniissa, diversis ex causis inflicta sunt honiini a Deo ad- versa.

Insuper, quomodo unus et idem effe- ctus per comparationem ejus ad primam causani et infallibilem ac aeternam provi- dentiam ejus necessario fiat, utpote cer- ta et infallibili causaruni conncxione ac ordine veniens, qui tamen per compara- tionem ad causas secundas et proximas, contingenter ac libere. seu etiam casuali- ter accidit, Boetius libro de Consolatione sapientissime docet : quod, brevitati stu- dens, commemorare omitto. Quum ergo irrationalia, inanimata, et infima quoque providentiae subsint divinae, et in cunctis disponantur ab ea, quanto magis rationa- lis creatura, et universa quae contingunt in ea? Propter quod ait Salvator : Nonne Luc.xn.i. quinque passeres veneunt dipondio, et unus ex illis non est in oblivione coram Deo ? Ideo subdit ibidem : Vestri autem et ibid. 7. capilli capitis numerati sunt. Nolite ergo timere : multis passeribus pluris estis.

Hinc constat.quod quidquid adversitatis acciderit homini. a quacumque etiam cre- atura seu causa creata. totum originaliter principaliterque ab illa altissima divinse providentiae (quae causa est rerum) aula procedit, et ei provisum est. non utique nisi utiliter atque saluijriter. dummodo bene utatur. Prcedestinatis autem seu ju- stis electis talia saluberrime accidunt,quip- pe quibus omnia cooperantur in bonum. Et ista est causa prjecipua, cur cuncta ad- versa aequanimiter ferre debemus, atque in eis nostram conformare voluntatem vo- lunlati et beneplacito ac providenti» Dei, scientes quod ex praeordinalione divina pro bono noslro hujiismodi accidunt no- bis. Unde et inferenlibiis ea condolere, non indignari debemus : quia per eos

Bom. Tiii.

o4

DF. CAUSA DIVKHSITATIS EVF.MITM HlMANOniM.

ART. VII

Juhi.r. 7:i. 19.

Jbid.il.

Jbid. II, 5 Tob. II. 1 1 7Aid.xi,17

I Jleij. IV,

2. 3.

Ps. wwi

Deiis saliitcm nobis procurat et operatiir. quanquani ipsis id noeeat quod perse- quuntur electos. Porro. dum a prselatis suis quis castigatur. palientissime atque hilariter pati debet. quum illi ipsius quae- rant salutem. et ex caritate id laciant. Si aulem non meruil. aut durius disciplina- tur. nihilo minus patiens sit, quoniam exercetur saliibriter, et si patiens luerit. mullum meretur.

Quod itaque mala poenalia et justorum tormenta a Deo polissime sint. Scriplura copiosissime docet. Nam sanctus Job a , Chaldceis praedafus, a daemone flagellatus, a tempestale sobole deslitutus. perhibuil : Dominus dedil. Dominus abslulit : sicut Domino placuit, ita lactum est. Non dixil, Diabolus abstulit : vel. Chaldai pifedati sunt : aut, Sicut diabolo placuit. Denique Satan non dixit ad Deum, Concede ut tan- gam euni: sed. Tange os ejus et carnem, Tobias quoque ex stercoribus hirundinum csecus faefus, loquitur Deo : Benedico fe, quia tu casfigasti me, Sie et filii Israel a Philisfceis c»si, dixerunf : Ouare percussif nos Dominus coram Philistiim ? Posliemo, quum ex divina providenlia justis adver- sa, et impiis aecidunl prospera, de impio- rum temporali prosperifale ef polestate non debemus fristari, quum jusfo atque occulto id fiat judieio, Ideo ait Scripfura : Xoli semulari in malignanlibus. neque ze- laveris facientes iniquifatem.

Quod si quis instef ef dicat, quia secun- dum Arislolelem, de impioriim prospeii- tate dolendum est. respondel Thomas, quod Aristoteles non consideravif femporalia bo- na. nisi per comparationem ad vitam pra^ senfem, Ex hac tamen solulione orilur difficultas, quum ex ea videatur posse in- ferri. quod secundum Aristotelem. Deus non haberet rerum et operationum provi- denfiam humanarum. Sed hanc difficulla- fem. quse paucis non valet expediri ser- monibus, brevitati studens, dimitto. Si rursus dicatur, quod quum Deus sif jii- stus. non nisi justum ab ipso procedif : sed jusfos pati tormenla, non jam justum

.\ videtur : dicendum, quod sive pro suis venialibus culpis, sive pro aliis causis se- qiienti articulo tangendis. justi palianlur lormenta, jusfiim esf per respeclum ad Deum, qui non nisi ex rafionabili causa hoc agif. Verumlamen (tesle .\nselmo) du- pliciler dicitur aliquid jusfum secundum Deum. Primo et e.xlense, quoniam decet Deiim seu bonitatem aiit sapientiam ejus, Secundo. quia ejus justilia id requirif, prsesertim per comparationem ad merita sive demerita aliorum. Dum ergo dicitiir

B a justo Deo non esse nisi jiistum, intelli- gendum esl de justo communiter siimpfo : alias falleret, quum Deus inullis. recla- niantibiis eorum demciitis, miscricordis- sime jam succurrat el graliam prsestet : quod tamen justum est primo modo, quia tam boniis el piiis est Deus. uf deceat eum peccaforibus misereri. Unde et miseralio- Pj.cji,iv.9. nes ejus sunt super omnia opera ejus.

Postremo. sicut ('iiegoriiis Boetiusque fatenlur. quamvis judicia Dei oceulta et mira sinf.dum elecfis ef bonis proveniunt

C aspera et adversa, reprobis vero prospera et jucunda : multo famen secretiora et mi- rabiliora sunt Dei judicia, dum electis in hac vita accidunf prospera. reprobis vero adversa. Electi namque sunl in sa>culo isfo tanquam in exsilio. lacrimarum valle. ubi adversa expediunf eis magis quam prospe- ra. Hinc viris illuminalis. virluosis. perfe- ctis. prosperilas valde suspecta est, et in ea plus metuunf. formidanfes ne in prse- senti pro suis remunerentiir operibus, au- diantque cum divite epulone : Recepisfi lm. im.

D bona in vila tua. Eapropfer. dum honori- -"• biis exkilluntur. dum ad siililimia promo- ventur. dum aliis prtericiunlur, alque ab liominibus reputanlur, non mediocriler expavescunf, sed inlerno conculiiintur ti- more. non ignoranles illud Giegorii : Hos eligit Deus. quos despicit mundus : imo illud Aposfoli : Abjecla et infirnia ac sful- icon.is. la iniindi elegit Deus. etc. : illud etiam " " Psalmographi : Quoniam Deus dissipavit Ps.u,.6. ossa eoriim qui hominilnis placenl ; con- fusi sunt, quoiiiam Deiis sprevif eos. Cui

DE CAUSA UlVEnSlTATlS EVKNTUUM IIUMANOUUM. — Alfl

VIII

^^

(;„/«(.. 10. illiul consoiial Pauli : Si lioniiiiiliu^ plMfc- A (|iiii(l inonet Scriptiua : Ciiram habe lie ft,c/.

rem.Chrisli scivus non essem. Vcniin luec bdiKi nominc. Unde, qui negligit farnam,

omnia sane snnt intcUigenda, (iiiuiii idcni crudelis est. Potissime si qiiis in materia

iror.x.:)3. dicat Apostohis : Ego per oinnia oinnibus li(h'i nieudacilcr diriametiir, reiiiti dcbet

placeo, non quserens quod miiii iilile est. scciindum Dcum pio posse, scquc loco et

flom.xv.i. Et denuo : Unusquisque pioximo suo pla- lempore congruis cxpiirgarc secundiim

ceat in bonum ad ledilicationem. l'roi)ler Sanclorum doctrinam.

ARTICULUS VIII

HE VARIIS CAUSIS TRIHUI.ATIONUM IIOMINUM IN IIAC VITA : PE MUI.TIPI.ICI (.1U0(,IUK UTII.ITATE ADVEHSrPATUM ET TRIBUI.ATIONUM.

UT ab omnium capite cleclorum, jiislo justorum, et Sancto Sanctorum iinico Dei Filio inchoetur. inlerdum trihiilatio, tentatio, adversitas accidit jiisto neqiia- qiiam pro proprio ejus peccato, nec actu- ali ncc originali. neqiie propter prorectiim ejus in gratia gratum racicnle in via. ne- que ob gloriam prpemii essentialis in pa- Iria. sed pro aliorum reconciliatione atiiue saliite. Et lioc soli competit Chrislo, de

/s. III. u (ino scriptuni est : Dominus posiiil in eo

' '• iniquilatem omniiim nostrum. Vcrc dolo-

res nostios ipse porlavil. Ciijus livorc sa-

nati siimus. De quo in Apocalypsi recoli-

Apoc. i.j. liir:Qui dilcxit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Christus aiitem a primo suse incarnationis instanti pcriectus fuit in omni charismate gratiiD gralum fa- cientis. atque in donis glori» bealifica> fiuilionis, neqiie In his uni[iiam profccit : nec horum ([uidpiam mcruit sibi (veriiin- tamen accidentale prsemium sibi ipsi [iro- meruit): sed in iinivcrsis ([iia' in miindo hoc cgit, dixit et pertulit, promcriiit no- bis ; ejusquc meritum per sacrainenta Ec- clesite, qua> sunt veliit medicinalia vasa medicamenti coelestis, applicatiir homi- nibus.

Secundo, contingit Iribiilatio jiisto ne- (|uaquam pro aiiiiuo ciiis propi io acliiali peccalo, sed ad incrcmenliim ipsius in

n donis grati» in pr.Tseiiti, in donisiiuc glo- ri» in fuluro. Et ita sacratissima virgo Maria plures acerbissimas in hac vita pas- sa est tribulationes, prsesertiin ex compas- sione Filii siii a dic nativitatis ejus ex ea, iisque ad horam sute crucifixionis, et post- ea sa?pe. Ncmpe (ut quidam Sanctorum scripserunt) tempore infantise Christi, be- iiignissinia Mater ejns infantilia membra cjus conspiciendo et contrectando, vehe- inentissimo afficiebatur dolore, quia co- gnovit et ubertim consideravit,quam ama-

C rissima morte iinicus et amantissimus Filius suus esset a criidelissimis occiden- dus. quomodo confodiendus. Unde non- niinqiiam ex moeroris magnitudine quasi defecit.Deinde usque ad tempus quo Ghri- stus orsus est priedicare, talibiis saepc af- fliela est pcenis. Nec dubium, quin videns Filiiim suum a Jiidseis toties irrideri, hla- sphemari, ad mortcmqiic impeti, cordia- lissime condolebat. Porro, tempore passi- onis adeo amaritudinibiis esl replcta, ut iioii iminerilo asscrat Daniaseeniis, dolo-

D reiii |iarluiiciiliuiii liinc diiplicaliim in ca. Scd cl posl Chrisli passioiiem, loca pas- sionis ipsiiis, r(^suirecli(mis,asccnsionisque visitando, variis affligebatur affectionum d(d(irilius, jam Filii siii passionem ad me- iiioriam rcvocaiido, jaiii ail cjiis facialcm iii paliia prffisentiam siispiiando.

56

DF. CAUSA niVF.nSITATIS EVF.NTUUM HUMANORUM. — ART. VIII

Tertio, conlingit tribulalio justis, ut A sus cst in corpore proprio, et sic nihil fuit

citius et gloriosius coronentur, et sua pa- tientia alque conslanlia alins in fide con- firment, in caritate succendant, ad forlilu- dinem animi patienfiamque conducant : quibus tamen tribulatio potest ad delenda si quse liabeanl peccala, saltem venialia, esse accommoda,quemadmodum martyres sancli. Unde de H. Cypriano, qui al) haere- ticis l)aplizatos, rebaptizandos pulavit, as- serit Augustinus, quod si quid in illo fuit purgandum, falce martyrii est deletum.

ibi implendum; aliomodo, secundum quod in suis palitur membris, pula fidelibus. (unde et Paulo dixit, Quid me perseque- .acm\, 4. ris ?) et sic est ibi aliquid adimplendum. Quarto, paliuntur electi et jusli propter eorum peccala prEeterita, queniadmodum David propter excessum cum uxore Uriae UMeg.^u, passus est multa. Et filii Israel in libro '^,"','2*' "*' Judieuni ob hanc causam sfppe tribulati j',,^,^ „ leguntur. — Quinto, ut occulla eorum pa- ii-is;"'.''-

.° . '. .... , R, 12-14; IV,

tientia atque periectio, alus in exemplum 1,2; m, 1-6;

Praeterea advertendum. quod tribulatio B publice proponantur, sicut de sanclo Job j'^^' ""•

Coloss. H.

justorum, non eis dumtaxat, sed toti mili- tanti Ecclesije prodest et subvenit : quo- niam viatoribus merita communicanlur Sanctorum per unionem carilatis ad iilos, in concessionibus indulgenliarum.aut aliis modis, juxta illud Apostoli ad Colossen- , ses : Gaudeo in passionibus pro vobis, et adimpleo ea quae desunt passionum Chri- sti in carne mea, pro corpore ejus quod est Ecclesia. Quocirca scribit Mcolaus de Gorra : Passiones quas pertulit Christus,

ait Gregorius. — Sexto, ut diversa aequa- nimiter sustinendo, probali, Deoque digni appareanl.UndeTobi» Raphael dixil : Quia roi.xn.is. acceptus eras Deo, necesse fuit ut tentatio probaret te. Et sapiens quidam : Deus ten- sap.w.s. lavit illos. et invenit illos dignos se ; tan- ''■ quam aurum in fornace probavit electos. Ecclesiasticus quoque ait : Yasa figuli pro- ecch. bat fornax, et homines justos tentatio *""' "■ tribulalionis. — Seplimo. ut suslinendo adversa, capili suo Christo plenius confor-

et quas sustinent ejus fideles, sunt quasi C mentur, dicente apostolo Petro : Christus \Petr.».

qusedam res publica, seu commune bo- num, ct tliesaurus Ecclesiae, in quo quili- bet ponit partem suam : sicut in vase ad eleemosynam posito super mensam, omnes aliquid ponunl, donec adimplealur, Qui thesaurus usque in finem saeculi plenus non erit : de quo lam liberales indulgen- tiae fiunt. Itaque ait Aposlolus : Adimpleo quae desunt passionum Christi, id est, pas- siones, persecutiones seu poenas quas per- tulit Chrisfus, et qiias ipse pati me vull.

passiis esf pro nobis,vobis relinquens e.xem- ■'■

plum,ul seqiiamini vesligia ejus.HincPau-

lus ait : Si compatimur, et conregnabimus. 11 Tun.u.

— (Iclavo.ut per adversitafum folerantiam ^''

in liac vifa, a gravissimis et diulurnis pur-

galorii eruanlur suppliciis, celeriusque per-

linganl ad gloriam. — Nono, ut fentafio-

nes et Iribulaliones ferendo, in spirituali

mililia fiant e.xperti, sicque et aliis consu-

lcrc queant, ef compati proni sinf. Hinc

iii 1'^cclesiasfico habefur : Qui non est ten- /rcc/i.

quotidie tolero, Christi passionibus com- D lalus, quid scit ?

municando in carne mea, in qua tanta sustineo pro corpore ejus quod est Eccle- sia, scilicet ad commune bonum Ecclesiae. Sed quaerifur, quomodo ait, Quae desunt passionum Christi, quum passio Christi fuerit prorsus sufficiens. Ad hoc datur du- plex responsio : Una, dicenfium quod in passione Chrisfi nihil deest, quoad suffi- eientiam, sed quanfum ad efficienliam. Alia, asserentium quod passiones Christi dicuntur dupliciter : uno niodo, quas pas-

Decimo, ut ex afflicfionibus et adversis ac tenfafionibus, propriam homo insuffi- cientiam, infirmifatem, culpam et pericli- fafionem adverfaf, sicque ad Deum confu- giat, ef erudiatur ab eo. Propfer quod Isaias inducit : Doniine. in angustia requisierunt is.wii.ie. le. in Iribiilatione murmuris doclrina tua eis. El denuo loquitur Isaias : Tantummo- nid.%x\ni, do sola vexatio dal)il infellecfum auditui. "• Hinc ad Jeremiam loquifur Deus : Castiga- yer.xxv.ii. bo te in judicio, ne tibi videaris innoxius.

DE CAUSA DIVF.RS1TAT[S EVF.NTrCM HUMANORUM. — ART. IX

87

Il.l/(ie/i.vi 13.

/Czech.wi 42. Osee IV, 1 1

Ps. i.\\\.

o.wn.s. lit per Osee : Ecce ego sepiani viam liiam spinis. — Undecimo, ut homo ex advcrsis qute patitiir. sumat fidueiam divina? dile- ctionis ad se. et ^rratias agat : el patien- tiam servans. in gratia multa proficiat. Ideo secundo MaciiabEPorum Iii)ro asseri- tur : Etenim non diu sinere peccaloribus ex sententia agere, sed statini ultiones ad- hibere. magni beneficii est indicium. Si- quidem nulla est gravior aut horriliilior Dei vindicta, quam dum hominem ad libi- tum sine castigatione paterna peccare per- miltit. Idcirco per Ezechielem reprobo ait : Zelus meus recessil a te : non irascar tibi amplius. Et per Osee : Xon visitabo super filias vestras quum fuerint fornicata^. At- que in Psalmo : Dimisi eos seciindum de- '■'■ sideria cordis eorum, etc. — Duodecimo,

ne homo ex spiritualis profectus et gratise niagnitudine extolIatur.Propter qnod Pau-

iicor.xii. lus fatetur : Xe magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi angelus Sata- nae, etc. — Tertiodecimo, propter mani- festationem potentise et misericordia' Dei. et ob gloriam ejus : quemadmodura in Joanne loquitur Christus de cebco nato, quod caecus sit natus ut manifestentur opera Dei in illo.

Quartodecimo. ut justitia Dei in affli- ctione pravorum appareat : quorum qui- dam per pcenas transitorias corriguntur : aliorum, utpote impoenitentium, pa'na hic inchoatur. et in alio saeculo perpetuatur. ut Herodis, .\ntiochi atque similium. Sed contra hoc objici posset. quia. ut scribit Nahum, Non consurget duplex tribulatio :

Joaitn. IV.

Ac(. XII, 23, ll.l/ncft.ix,

T 10. i%. .V(iftumi,9,

.\ ubi alia haiiel Iranslalid, Non vindicabit Dominus bis iii id ipsmii. Oiid iii loco vi- detur sentire Hicronyniiis. quod Sodomi- tae. et in diluvio pcreuntcs, ac siniiliter a Deo plagati in eremo, non sint damnati. Sed, ut in Decrelo plene cdoccl Gratianus, videtiir illud Hieronymi non posse intelli- gi, nisi de illis qui in ipsa Dei plagalio- ne veraciter pffnitiierunt. Vcrbiim quoque Nahum prophet;c cxponiliir de tribiila- tione sufficienli, quia non iillra condi- gnum, imo citra condigiuim punit Deus

B piissimus.

Diim ergo tol sint tribulationiim salii- berrimae utilitates,clarum est quam prom- ple cl gaudiose sint perferendae. Propter quod Jacobus exhortatur : Omne gaiidium Jacob. i, ;. exislimate. fratres, quum in diversas ten- tationes incideritis. In Proverbiorum quo- que libro legilur : Disciplinam Domini.fi- Prov.m. li mi, nc abjicias, et ne deficias quum ab ' " eo corriperis.Quem enim diligit Dominus, corripit : el quasi paler iii filio complacet sibi. Hinc esf illud in Job : Beatiis homo ^oJv. it,

C qiii corripilur a Domino. Increpationem '*■ ergo Doinini ne reproljcs. qiioniam ipse vuinerat. et mcdelur : percutit, ct manus ejus sanabunt.

Ex quibus oninibus constat, quam sa- pienter (iregorius Boeliusque loculi sint, qiiod tunc judicia Dei sunt occultissima, dum electis in hoc steculo proveniunt pro- spera, reprobis autem adversa : praisertim quum ad Hebraeos scribat .\postolus. Quod Bebr.wi. si extra disciplinam estis, ergo adulteri,et "■ non filii estis.

ARTICULUS IX

CO.VFIRMATIO PR.EDICTORUM F,X DICTIS SANCTORUM.

OIENEVDMODUM illustrissimus pater D laestina; partibus solitudo vastissima est, noster Joannes Gassianiis. religioso- in qiia summa> vit;p ac sanclitatis mona- rum sapientissimus doctor, (^ollationiim clii diiilissime commoiantes, repcnle sunt libro, collatione sexta, conscribil : In Pa- a discunentibus Sarracenorum lalrunculis

58

OE CAVSA mVF.RSITATIS F.VF.NTITM lUMANORlM.

ART. IX

I Cor. 19.

iiilerempli. (Juoruin corpora licet (inquitj sciremus tam a pontificibus regionis, quani ab universa Arabuni [ilebe. tanla venera- tione pra>repta. et inter reliquias niarty- rum condita.iit innumeri populi e duobus oppidis concurrenles.gravissimum sibi in- vicem cerlamen indixerint. el usque ad gladiorum eonlliclum pro sancla rapina sit eorum progressa conlentio. dum pia inter se devotione decerlanl. quisnam ju- stius illorum Sanctorum sepulturam atque reliquias possideret. aliis scilicet de vici- nia commorationis ipsorum.aliis de origi- nis propinquitate gloriantibus: nos tamen (ait Cassianus) vel nostra. vel quorumdam fratrum scandalizatorum offensione non mediocriter ex hac causa permoti.el inqui- re^ntes cur tanlarum viros virlutum cun- ctis mirabiles. tradiderit Dominus manibus impiorum, moesli ad S. Tlieodoruni ana- chorelam perreximus.

Cui quum de prajdiutorum viroriim ne- ce querimoniam fudissemus. lantam Dei patienliam admirantes, beatus respondit Theodorus : Ha-c qutestio illorum solet ani- mos permovere.qni paruni fidei vel scien- tise possidenles, merita Sanctorum quse in futuro remuneranlur. arbilrantur iu liac vita restitui. Celerum iios. qui non sumus in hac vita lantum speranles inChrislo, ne miserabiliores simus omnibus liominibus, nosse debemus quid sil vere bonuiu. quid malum. Elenim Iria sunl omnia qu;e in mundo hoc sunt, id est bonum, malum et medium. Xihil igitni' in rebus humanis principale bonum credenduiu est, nisi so- la aninii virlus, qua> fide sincera nos ad divina perdiicens. illi siimmo. infinito el

.\ iueoinmutabili bono facit uos jugiler in- lupiere. Et econtrario. nihil mahim esse (licendum est. nisi peccalum siduni. (}uod a Deo nos separans, facil diabolo incorpo- rari. Media aulem sunl, qua- ad utramque partem possunt pro utentis affectu atque arbitrio derivari. ulpote divitia>, potestas, hoiior. robur el sanilas, corporis pulchri- tudo. vita ipsa et mors, paupertas, in- firmitas atque similia. quae bene ulenti conferunt ad salutem, abutenti ad con- demnalionem. Porro. mala ha^c. puta pec-

B cata. nulli inferri possiint invito, nec Deus id sinit. Hinc cor noslrum stabile esse de- bet, ul nec adversis frangalur, nec pro- speris exlollalur. quatenus omnia cooperen- lur ei in bonum. Unde mens justi similis esse non debet cerae, quae imprimentium semper cedil characteri,sed signatorio ad- amantino. ut inviolabilem sui characteris figuram jugiter tenens. universa quae sibi ineunerinl.ad qualitatem sui stalus trans- formet et signet. ipsa vero insigniri aut immulari nullis possit incursibus.

C De hac ipsa materia in praeallegata col- latione mnlta conlinenlur : ([uae hic ulili- fer possenl induci, nisi (cui studeo) brevi- tas prohiberet.Deniquequibusdam Sanctis legilur Chrislus dixisse : Sicul annuhis si- gnum esl desponsationis, sic tribulalio corporis et animae verissimum signum est electionis divinae. el quasi desponsalio ani- mse cum Deo. ut gravatus et Iribulalus, confidenter dicere valeat Deo : Annulo suo siibarrhavit me Dominus Jesus Christus. Hinc ail Scriptura : Juxta est Dominus his

D qui Iribulato suut corde. De impiis au- tem : Non est virga Dei super illos.

Rom. vui,

!8.

Ps. XXXlll, 19.

Job XXI, e-

DF. CAUSA IIIVF.KSITATIS EVENTUUM IIIMANORUM. — AHT. X 59

ARTICULUS X

UF.SIMINSIO. C.UIi 1,111 liK.NK F.F.KItUNT. FINAI.ITKH IIF.FICIUNI

S()I,VI'].\I).\ jiuii est clausiihi propositse A lali coniiilioiu' rationaiis animfp, qiup ita

qiia^stionis secnnda. Qiise clausnla (iit sc haliet in ordinc inteilectualium suli-

secundo tangehatur articnlo) mulliplicitei' stantiarum. siciil maleria prinia in ordine

polcst inlelligi, et ju.xla hoc multiplicitcr entium. seciindiim pliilosoplios : idcirco

solvi. Si ergo sic inlelligalur, Videmus eos inlellectuale lumcii multum in ea occum-

qui bene c!jei'iint, rinalitcr deficere, i<l cst hit, voliiiitatisiiuc \ii;()r inlirmus esl, ct

a ca-pto salntis itinere cadcre et cessare. vis ipsa iiistabilis. Oiiarto, c.\ lentalioiuim

non perseverando usque iii liiieni: rcspon- impulsu, sive a diabolo, sive a mundo, si-

dendum est ita, qiiod liujus ruinte cl in- vc ex passionibiis inlli^antur. Itaque lio-

conslantia^ scu dcrccttis caiisa immcdiata. mo cx siia desidia alque ignavia, libere

direcla el propria, esl voluntas pro]iria causa est sufe finalis defectionis, impersc-

ejus qiii dcficit. cadit et peccat : qu.T non vcrantia» alqiic rtiiiife. Si vero diabolus

£■/>;,«.», obedil .\poslolo edocenti.Nolite lociim da- B causa luijtis dicatur, non est nisi causa

iiThess. ni, '■*' diabolo : ileiiHiiie. Benefacientes nolite persuadens, instigans, sive inclinans. iion

"• deficere : el riirsiis, Stabiles estote el im- cogens. Deus aulem caiisa islius noii esl,

I Cor. XV, , . , , , r. • • ■ • , ,

58. mobiles, abuiidantes in operc Domiiii scm- iiisi noii conservando seu graliam subtra-

per, scientcs quod labor vester non esl lieiido : quod juslo agit judicio.

inanis in Domino. Voluntas namqiic crea- Prffterea. si alliiis iiiqtiiratiir. ciir iiniim

flom. VIII, ta, in quanlum cx iiihilo est, vanilali et labcntiuin Deus misericorditcr rcvocat. ad

'"oen viM niulabilitali siibjecta est. et prona in ma- graliamque reducit et salvat: aliiim.quum

-I lum, proiit libro de Civilale Dei .\tigusti- ccciderit, non sublcvat neque rcducit. scil

nus perlraclat. finaliler perire permillit : ad liaiic (|iKe-

Siiiit vero et alia? causip infirmilatis et stioncin rcspondcl .Vpnstolus : () altiludo /fo:

labililalis volunlalis hiimana'. Prinni. cx divitiaruiii sapicnliie et sciciitiie Deil quam ''■ "■

[larle corruplibilis corporis et carnis infe- C incomprehensibilia sunt jiidicia ejiis, et

v.i/i. IX. 13. ctae, dicenle Scriplura : Corptis qtiod cor- invesligabilcs via' cjiis 1 Ouis eiiim cogiio-

rumpiliir. aggraval animani. el dcprimil vil scnsiiiii Domiiii '. aut quis consiliaiius

terrcna iiihabilalio sensiim iiiulla cogilaii- cjiis fiiit ! Ilinc iii Proverbiis Salomon di-

' ./<i(.v.i:. Iem.l-]l jiixla .\piistoltim :Caro coiiciipiscit xil : Siciit qiii mcl comedil miiltum, iion prov.xw.

adversiis spiritum. Scd d in Job liahctiir : est ci bontini : sic (|iii pcrsciulator est -"•

7oiiv. 19. (Jiii habilanl domus luteas, consuiiiculiir niajeslalis. oppriiiicliir a gloria. Sapicntcr

velul a linea. I)c lioc ctiam in Plia-donc igitur consiilil iiobis r^cclesiastictis : .\1- nccn.m.

siiblililcr loiiiiiliir Plato. Scciiiido, cx viil- liora tc iic (puesicris. ct foiliiira lc ne ■'■

iicralinnc iiatiiraliiim ralione originalis scriilatus fiicris: scd qiia' pra'ccpil lihi

peccati. ex qiio qiialuor viilncra anima' Deiis. illa ciigita scmper. Idco loqiiitiir .\u-

infligiinlur. vidclicel ignorantia in intclle- giistiniis : (Jiicin trahat. el qiiciii iion tra- ctu. malilia in Miliintatc. infirmilas iii iia- D liat : qiiaic isliiin lialial. d illiim iion

scibiii. conciipisccntia iii coiieiipiscibili. Iralial : iioli vcllc indicarc. si niui \ is ci-

/.c/ixi.i. Unde in Ccclesiaslico lcgiliir :.[iigiiin gia\c rare. Semel accipc ct inlclligc. .\oiidiim

super omnes filios .\da'. Tcilio. cx iialu- Iraheris ? ora iil iialiaiis. Dciiiijuc (tesle

tll. XI.

60

DE CArSA DIVERSITATIS EVE.VrcrM HTMANOROl.

ART. X

Gregorio) iste bene ineipiLet bene consum- A illoi mat : ille bene incipit. et male finit: alius male incipit. et tandem converlitur ac saU vatur.

Sed cur Deus dat gratiam ei quem scit non perseveralurum. et hoc in juventute ipsius : aliuni in juventute permittit erra- re. et postea eum convertit. qui tamen etiam in juventnte perseveranter mansis- set in gratia. si eam tunc accepisset ? Unus psene foto tempore vitae suae pessime y\- vit.etcirca finem convertitur ac salvatur:

quoniam complaeuisti in eis. Hinc in Esodo loquitur Deus : Miserebor cni vo- t'iod. luero. et clemens ero in quem mihi pla- ^""'' cuerit.

Prseterea. si